Ce document contient les Canons de Dordrecht (1618-1619) en langue tshiluba parlée en République démocratique du Congo.

16 pages.

Les Canons de Dordrecht en langue tshiluba Mayisha Manene Atanu a Bena dia Jean Calvin ku Tshimenga Tshia Dordrecht

I. BIA KUMANYA PA BIDI BITANGILA CANONS YA KU DORDRECHT

1. Mbangilu

Canons mbuena kuamba se kabaya ka kuela naku mulongo mululama. Apa bidi biumvuija mayisha a kuludika nau ditabuja dia bena Kilisto. Dordrecht tshidi dina dia tshimenga tshinena mu ditunga dia Pays-Bas, ku Hollande. Mayisha atudi tufunda aa avua menzela ku Mpungilu (Synode) muenzela mu tshimenga etshi mu dia matuku 15/11/1618. Mu nsangilu emu muvua bambi ne bamanyi banena ba diyi dia Nzambi. Bobo bakafunda mayisha aa bua kupingaja bena Kilisto mu njila mulelela wa diyi dia Nzambi.

2. Bua tshinyi Mayisha a ku Dordrecht?

Mayisha aa avua diandamuna ku mayisha malongesha kudi muambi mukuabo dienda ne Jacob (Yakobo) Arminius. Yeya uvua mulongi wa Muambi mupingaji wa bantu ku Diyi dia Nzambi dina se Theodore de Beze. Arminius eu ukavu mulongeshi wa mu Tulasa tua buambi ku Universite wa Leyden ku Hollande. Uvua udiamba amu ne utshidi malamata ku malongesha a Reforme adi asanginyibua mu Mukanda wa Mayisha mu Nkonko ne Mandamuna (Kateshismu) ka ku Heidelberg (Tshimenga tshia mu Allemagne) ne a mu Mayisha a mu Belgica too ne ku tshikondo tshiakafuayi. (Mikanda eyi ke Catechisme de Heidelberg ne Confession de Belgica)

2.1. Luendu lua diyisha dia Arminius

Arminius uvua mulondi wa mayisha a Jean Calvin too ne ku tshikondo tshiakabangayi kuenza mayisha enda pa mukanda wa Mupostolo Paulo mutumina bena Lomo. Bantu babungi bakamona disesuka dienda ku mayisha a ba Reforme ne balongeshi pakabangayi kuyisha se :

2.1.1. Bitamba buimpe bua bantu bapingana mu Ekelezia wa bantu bonso (Catholique) wa bena Lomo bua benza midimu mimpe bua kupetabo moyo wa tshiendelela. Pinapo kayi ne bujadiki bua se badi benza malu mimpe/ midimu mumpe mu dingomba divuayi nansha.

2.1.2. Nansha bu muntu kayi muenza bubi mu Adama ne Eva, muntu uvua amu ne tshia kufua.

2.1.3. Mukanda wa Lomo 7 udi utuleja ngikadilu wa Paul pavuayi kayi muanji kukudimuna mutshima to.

2.1.4. Mukanda wa Lomo 8 ne ku Lomo 11 udi ulongesha ne muntu udi ne budikadidi bua mutshima (libre arbitre) mu dienza malu.

2.1.5. Mukanda wa Lomo 13 udi upesha mbulamatadi bukokeshi butamba pa Ekelezia.

Bamue bantu bamana kumona dipambuka dienda ku Mayisha ne mikanda ya Ndongeshila wa ba Reforme; bakuabo bakamulonda ne bakakumbaja mayisha makuabo ku enda. Bamue baku bena dienda ke bumudi Uytenbogaert, Grotius, ne Oldenbarevelt. Bobo aba bakatamba kunyungusha Ekelezia wa ku Pays-Bas ne mayisha abo aa.

Jacob Arminius wakaledibua mu 1560 ne wakafua mu 1609. Bena dienda bakalongolola tshisumbu ne dina dienda se : « Arminianisme » tudi mua ku babikila mu Tshiluba ne « Tshisumbu tshia Ngalaminyi ». Bavua bababikila se mba « Remonstrants » anyi ne ba « Protesteurs » mbuena kuamba se « Mbabengi ». Mukanda wabo wa dibenga nawu Mayisha a ba Reforme bavua baubikila se : Remonstrance, bakaufunda mu 1610 kudi balongi benda ne uvua umvuija mayisha abo mu malu manena atanu.

Mayisha a ku Dordrecht (Canons de Dordrecht) adi andamuna ku mayisha abo au bua kuabenga bualu ku bualu. Ke bualu kayi tshitupa 3 ne 4 tshia Mayisha bidi bilamakaja muaba umue.

Mu 1611 ba Reforme bakandamuna ne babenga mayisha abo mu tshikoso mu mukanda muidika ne « Contre-Remonstrance ». Mukanda wabo wakumpala pa bualu ebu uvua ne malu manena muanda mutekete. Dikokangana dia katungunuka ne ku tshikondo tshiakenza Mpungila, Synode, Mayisha a kupingaja nau bantu ku Diyi dia Nzambi mu Mayisha aa adi Ekelezia Reformes yonso mitabuja.

2.2. Mayisha Manena a Babengi

Mpungilu wakalomba Bena Ngalaminyi bua bafila mayisha abo mu tshikoso. Mu 1618 bakenza muanda eu mukanda udibo babikila se : « Mmuenenu wa Babengi /Batontolodi, anyi les Opinions de Remontrance ». Mayisha abo avua amueneka nunku :

2.2.1. Disungula didi Nzambi usungula bantu benda didi dilonda ku ditabuja anyi bupidia bua muntu budi Nzambi mundianza kumona mu muntu eu (mu mutshima wenda).

2.2.2. Kilisto mmufuila bantu bonso nasha bikala anu bena kuitabuja nkayabo mua kusungidibua.

2.2.3. Dinyanguka dia muntu didi kikengela luse lua Nzambi pikala muntu ne ditabuja anyi uleja midimu mimpe.

2.2.4. Luse lua Nzambi elu muntu udi mua kulubenga, kulupidia (Kuluntantamena).

2.2.5. Kabiena bilelela bua kuamba ne bantu baledibua tshiakabidi badi bananukukila mu ditabuja too ne kunshikidilu nansha.

Synode eu wakaya nunku too ne mu dia 22/04/1619. Ke kupatulabo Mayisha adi dina ne Mayisha a ku Dordrecht, Canons ka ku Dordrecht. Mpungilu eu wakatuilangana misangu 154 bua kujikija mudimu eu. Mayisha aa adi mitu ya malu itanu. Ne lelo tudi tubikila « Canons de Dordrecht » Mayisha aa. Anyi tuamba kabidi ne Mayisha Atanu a bena dia Calvin (Cinq points de Calvinisme). Calvinisme badi balondi ba Diyi dia Nzambi bu muvua Mujadiki/ Mulongolodi wa Ekelezia Calvin (Reformateur) mu alongesha.

Mayisha a ku Dordrecht adi mashindikila anyi majadika anu pa Diyi dia Nzambi bu mudibi mu Mukanda wa Nzambi. Bujitu budi nabu mayisha aa budi bufumina ku Mifundu ya Tshijila, Bible. Ke bualu kayi bavua bafunda mayisha aa bavua baditshipa bua kushala balamata amu ku Mukanda wa Nzambi. Kadi kabalamatshi ku mifundu ya bantu anyi mikanda ya bantu to. Benza bionso bua butumbi bua Nzambi mu dilama dia Mayisha makana ne ditalala munda mua ekelezia. Balomba bulombodi bua Nyuma Muimpe mu mudimu eu.

Synode eu wakitabuja mikanda ya Mayisha isatu bu nshindamenu wa Mayisha aba Reformes bualu idi mishindamena pa Mukanda wa Nzambi ke bu mudi : Catechisme kaku Heidelberg, Dijikula dia Ditabuja dia ku Pays-Bas anyi Belgica; ne Mayisha (canons de) a ku Dordrecht. Badi bayibikila ne : a « Mikanda ya Bobumue » kudi ba Reformes bonso.

Mayisha a bena Ngalaminyi aa kaena majika ne dilua dia Mayisha a ku Dordrecht to. Nansha too ne lelo bantu ba bungi batshidi bayisha mayisha aa mu mushindu kampanda anyi kansanga. Kakuena Ekelezia dina ne ngua Arminius to kadi mayisha enda adi kudi bantu ba bungi bu ekelezia ya bungi musangu eu. Badi bayisha ne lupandu lua muntu lufumina ku midimu mimpe ya muntu anyi ku makanda enda mu masambila anyi milombo; pa nenku babenga ngasa anyi luse lua Nzambi ne bukole bua Nzambi budi buenzeja malu onso.

Mu dibenga badi batumbisha muntu mu disungidibua diende katuena tuenza buba Hyper-Calvinisme badi bamba ne muntu udi lupingu ludi Nzambi wendesha bumudiyi mumona lolo katshia luapuwa nansha. Muntu mmufuka pa tshimfuanyi tshia Nzambi, ne udi ne mudimu wakuenza (responsabilite) mu tshienda tshitupa. Malu manena atanu a Calvinisme ngowu aa :

  1. Disungudibua dia muntu kakuyi mukandu anyi mukenji mumuelele to. (Muntu Mmusungula kudi Nzambi kabiyi bua buimpa buenza kudi muntu to).
  2. Didifila Ndambu. Anyi Didifila dia Yezu Nditshintshika bua bantu bakesa (Bua Basungula)
  3. Dibipa tshishiki dia muntu.
  4. Dipanga kukandamena ngasa wa Nzambi.
  5. Dinanukila dia Bansantu, anyi bena Kilisto.

3. Kipatshila ka Mayisha aa mu Ekelezia wa Kilisto yonso

Bua bena Kilisto bonso badi basua Reforme anyi basua kupingana ku Diyi dia Nzambi :

  • Bajingulula mayisha a ba Remonstrants aa mu miaba idibo basomba ne mumayisha a bambi bakuabo bua bumukaku bapingana ku mayisha malelela a mu Bible.
  • Babenga ne bimanyika mayisha a mashimi adi anyanga lumu Luimpe lua Yesu mu diyisha dia Lumu Luimpe elu kakuyi dikisha nansha bundu to miaba yonso.
  • Bayisha Mayisha malelela amu Mukanda wa Nzambi adi afikisha ku ditabuja ditubi tupeta kudi Nzambi bua kuangata moyo wa tshiendelela ku Ngasa wa Nzambi eu nkayenda.

II. MAYISHA A KU DORDRECHT MU TSHIKOSO/MATSHINTSHIKA

Mayisha atudi bafunda mu dilongesha edi adi tshikoso tshia kabujima ka Mayisha a ku Dordrecht. Tudi ba akepesha bua nukuata tshikuma tshiau. Tshikoso etshi netshinuambuluisha bua kumanya lukasa mayisha a mu Kabujima ka Canons ka ku Dordrecht, ne bua kumanya Mikanda ya mu Mukanda wa Nzambi idi mifundibua mu Mayisha a ku Dordrecht emu. Tuasakidila kudi muanetu Paul Treick wa ku RCUS bua kulongolola tshikoso etshi bua Ekelezia yabo. Tshiotshi etshi tshidi tshituambuluisha petu. Ke bualu kayi tudi bandamuna mu Tshiluba bua badi bamanya muakulu eu ne Ekelezia yabo. Butumbi kudi Nzambi nkayende. Amen.

Biandumuna mu Tshiluba kudi Rev. Kabongo Kalala Malebongo.

Tshitupa tshia ku mpala tshia Mayisha :
Disungula ne dibenga kusungula dia Nzambi
(Disungula kakuyi mukenji anyi mukandu)

1. Nzambi uvua ne tshia kuikala mukosa nsambu biakana bu yeya mulekela bantu bonso mu mibi yabo ne mubapisha boso. Lomo 3:19,23; 6:23.

2. Kadi Nzambi udi uleja dinanga dienda didi kadiyi kutshiukisha mu dituma diende dia Yesu Kilisto. 1Yone 4:9; Yone 3:16.

3. Anu mu luse luende, Nzambi udi utuma bambi bua kuambila bantu Lumu Luimpe. Lomo 10:14-15.

4. Badi kabayi bitabuja badi bafua mu bubi buabo; kadi badi bitabuja Lumu Luimpe badi basungidibua.

5. Nzambi kena utuma muntu ku dienza bubi. Yeya kena muenzeji wa budi, kadi udi muenzeji wa ditabuja ne disungila dia muntu. Efeso 2:8; Fil. 1:28-29.

6. Nzambi, kumpala kua diulu ne buloba kabiyi bianji kufukibua, mmumana kusuika mu disue diende udiyi musungula bua moyo wa tshiendelela ne badi ne tshia kufua mu budi buabo mu lufu lua tshiendelele. Bienz. 15:18; Efeso 1:11.

7. Disungula didi mudimu udi kawuyi kutshikisha / kunyungusha ne wa luse wa Nzambi udiyi wenza bua kusungula bamue bantu bua kupikudibuabo mu Kilisto Yesu. Efeso 1:4-6; Lomo 8:30.

8. Disungula dia Nzambi didi dimue (dia momumue) – mu Dihungila Dikulukulu nansha mu Dihungila Dipia Dipia.

9. Disungula dia Nzambi kadiena dienzeka bilondeshila ku bienzedi bimpe bialua muntu kuenza pa buloba kadi bidianjila kumona kudi Nzambi diambedi muntu eu kayi muanji kuledibua nasha.

10. Disungula edi didi dienzeka anu ku disua didikadile ne dipuangana dia Nzambi. Lomo 9:11-31; Bienz. 13:48.

11. Disungula dia Nzambi kadiena dishintuluka nansha.

12. Muntu musungula tudi tumumanyina ku dienza diende dia midimu ya ditabuja. Yakobo 2:20,26.

13. Bujadiki bua disungula kabuena buenza se muena kuitabuja ashala mu tshipua moyo nansha; kadi mbua ikala ne kudipuekesha ne lulamatu ku midimu ya luse ne kusakidila Nzambi.

14. Diyisha pa disungula didi mu Dipungila Dikulukulu ne Dipia Dipia, nanku didi ne tshia kuyishibua mu Ekelezia wa Nzambi tshikondo etshi. Bienz. 20:27; Lomo 11:33-34; 12:3; Ebelu 6:17-18.

15. Badi kabayi basungula kudi Nzambi, Nzambi udi ubalekela bilondeshila kudilongola dienda tshia tshiendelele (Dipangidika dia dibenga) bua batungunuka mu bubi buabo too ne ku dipila.

16. Bua batshidi batungunuka ne diumvua Diyi dia Nzambi, ne bangata bifikishi bia muntu ku luse lua Nzambi (les moyens de grâce), kadi kabayi banji kudiumvua mu mitshima yabo se mbasungula; kabena ne tshia kudilakana anyi kuela mpata bua kusungudibua kuabo, anyi kutshina se badi mua kuikala babengibua nansha. Bua badi bananukila mu ditabuja badi baleja patoke disungudibua diabo; kadi badi balekela ditabuja badi baleja dibengibua diabo kudi Nzambi.

17. Bena kuitabuja kabikadi ne mpata bua disungudibua diabo ne disungidibua dia bana babo balela, badi pabo bena tshipungidi tshia luse tshia Nzambi. Gen. 17:7; Bienz. 2:39; 1Kol.7:14.

18. Mukanda wa Nzambi udi utuleja se tudi tupanga kutua Nzambi mushinga patudi tuela mpata se kena ne bukokeshi bua kuleja luse luende kudi basungula ne kupisha babengibua. Lomo 9:20; Mat. 20:15; Lomo 11:33-36.

Dibenga dia bilema pa bidi bitangila diyi pa disungula

Synode udi ubenga…

1. Diyisha dia mashimi dia se disungula ndishindamena pa ditabuja didianza kumona munda mua muntu kudi Nzambi, ne dinanukila mu ditabuja edi kudi muntu. Diyisha edi didi dibengangana ne Diyi dia Nzambi mu : Yone 17:6; Bienz. 13:48; Efeso 1:4.

2. Diyisha dia mashimi didi diamba se kudi disungula mishindu ibidi : dimue didi dinena ditamba dikuabo ne dikala difikisha bantu ku ditabuja (bantu aba badi mua kujimina pashisha); ne dikuaba didi diya buludi ne kudifikisha muntu ku lupandu. Lomo 8:30.

3. Diyisha dia se ditabuja ntshintu tshidi tshilombimbua (condition) bangabanga ne kasungidibua. Kadi 2 Tim.1:9 udi wamba bishi?

4. Diyisha didi diamba se disungula didi dienzeka bilondeshila mushindu udi muntu wangata bukenka bua kutshifukilu anyi dimanya dia Nzambi ku bidiyi mufuka (lumière de la nature); ne didi dileja kabidi se disungula didi difumina ku ngikadilu muimpa wa muntu. Efeso 2:3-9.

5. Diyisha dia mashimi didi diamba ne disungula dijima ne dia ndekelu didi dienzeka bilondeshila ku dinanukila mu ditabuja dikavu Nzambi mumana kumona mu muntu kumpala. (Mbuena kuamba se dinanukila dia muntu ke didi difikisha Nzambi bua kusungula muntu eu).

6. Diyisha dia mashimi dia se basungula badi anu mua kubutuka . Yone 6:39; Mat. 24:24; Lomo 8:30.

7. Diyisha dia mashimi dia se basungula badi mua kuikala kabayi bamanya disungula diabo (disungudibua diabo kudi Nzambi). Kadi tangila Luka 10:20; Lomo 8:33.

8. Diyisha dia se Nzambi kena upitshila kudi muntu nansha umue mu disungula diende; ne pa nanku udi ulekela bantu bonso mu dipila diabo. Lomo 9:18; Mat. 13:11; Mat. 11:25-26.

9. Diyisha dia se bimue bisamba mbilenga bitamba bikuabo, ke bualu kayi Nzambi wakabileja luse luende wakabenga bikuabo. Dut. 10:14-15; Mat. 11:21.

Tshitupa tshibidi tshia diyisha :
Lufu lua kilisto, ne dipikudibua dia muntu ku lufu elu
(
Didifila ndambu/didifila bua bamue)

1. Dilumbuluisha dia Nzambi didi dilomba se bubi bonso, bu mudibu bubengangana ne bu mfumu bua Nzambi, budi ne tshia kunyokibua ne dinyoka dia kashidi mu mubidi ne muoyo (nyuma).

2. Bu mutudi katuyi mua kusankisha Nzambi mu dilumbuluisha diende dia tshishiki mu tuetu nkayetu; Nzambi wakatuma Muanende bua kumusankisha pa mutu pa muntu.

3.Lufu lua Kilisto ke disankisha dilelela dia Nzambi bua bubi – ndukumbana bua kumusha bubi bua ba pa buloba bujima.

4. Lufu lua Kilisto luvu lupuangana bualu Kilisto uvua nzambi bulelela ne muntu bulelela.

5. Lumu Luimpe lua kilisto ludi ne tshia kuambidibua kudi bantu bonso.

6. Badi babenga Lumu elu Luimpe badi balupidia bua bubi buabo; kadi ki mbua ne Kilisto uvua mupangila mudimu wenda nansha.

7. Bena kuitabuja badi ne ditabuja dipeta ku luse lua Nzambi dibapesha diulu ne buloba kabiyi bianze kufukibua – Ebi kabiena bipeta bua buimpe buenza to. (Ngasa anyi luse lua Nzambi elu kaluena lupeta bu se muntu mmulukumbanyina nansha, kadi Nzambi udi mulufila tshianana).

8. Kipatshila ka Nzambi mu lufu Kilisto kadi ka se lufu elu lukumbana bua kusungila basungula nkayabo.

9. Kipatshila ka Nzambi aka kadi katungunuka, kakayi kalonda dikandamana (dibenga = opposition) dionso; bua kusanga Ekelezia yonso bua ikalaku matuka onso amu ne Kilisto bu nshindamenu lelo too ne tshiendelele.

Dibenga dia bilema pa bidi bitangila didifila dikelemeja

Synode udi ubenga…

1. Diyisha dia mashimi didi diamba se Kilisto kena mufue bua kusungila muntu kampanda musunguluka to, ne bantu badi bashindika se lufu lua Kilisto ludi lukumbanyina muntu tshishiki nansha muntu yeya kayi muitabuja to. Diyisha edi didi bibengangana ne Diyi dia Nzambi mu : Yone 10:15-27; Yesh. 53:10.

2. Diyisha dia badi bavila se Nzambi kena mujadika Tshipungidi Tshipia Tshipia tshia luse mu mashi a Yesu Kilisto. Ebelu 7:22; 9:15-17.

3. Diyisha dia mashimi didi diamba se kusankisha kua Kilisto mu lufu kakuena kupetesha disungidibua mu lolu nansha, kadi disankisha mu lufu edi ndifikisha amu Tatu Nzambi ku dienza dia mikandu mipia mipia idi misuika ku disua didikadila dia muntu.

4. Diyisha didi dileja se lufu lua Kilisto ndufikisha Nzambi ku diumusha dia mukenji wa ditumikila dilelela mu ditabuja, kadi ludi lufikisha ditabuja didi kadiyi dijalama bua diangatshibua bu ditumikila dilelela dia Mikenji. Lomo 3:24-25.

5. Diyisha didi diamba se muntu nansha umue kena ukumbanyina dinyoka bua bubi bua kutshibangidilu; bualu bantu bonso badi mu tshipungidi tshia ngasa (luse).

6. Diyisha dia se disua didikadila dia muntu diodi didisangisha ne ngasa wa Nzambi bidi bipetesha muntu lupandu.

7. Diyisha dia mashimi didi dilongesha se Kilisto kena mufuila basungula nansha; bualu bobo kabena dijinga ne lufu lua Kilsto nansha. Kadi tangila tshidi Mikanda eyi yamba : Gal. 2:20; Lomo 8:33-34; Yone 10:15; 15:12-15.

Tshitupa tshisatu ne tshinayi tshia diyisha :
Dinyanguka dia muntu dikudimuina dienda dia Nzambi
Mutshima ne mushindu udidi dienzeka
(
Dibipa tshishiki dia muntu ne dipanga kukandamena ngasa)

1. Muntu uvua mufuka muakana menamena mu tshimfuanyi tshia Nzambi, kadi dipona diende mu bubi dia katuma muntu ku malu adi abengangana ne buakana.

2. Ndedianganyi yonso ya Adam idi minyanguka ku mbangilu wayi, pa kumusha Kilisto.

3. Bantu bonso badi bimitshibua ne baledibua mu bubi; biobi kabiyi ku buenzeji bua Nyuma Muimpe, kabena mua kupeta dijinga dia kupingana kudi Nzambi anyi kukumbana kupingana kudiye.

4. Muntu udi ne dimanya dia Nzambi padiyi umona bintu bidi nzambi mufuka; kadi dimanya edi kadiena dimufikisha ku dimanya dia Nzambi didi disungila nansha; ne muntu kena mua kuenza mudimu muimpe ne dimanya edi mu bintu bifuka nansha mu nsombelu wa buena ditunga nansha.

5. Mukenji idi itubuluila bubi bua muntu; kadi mikemji kayena mua kusungila muntu nansha.

6. Bifukibua (bidi bitumanyisha butumbi bua Nzambi) ne Mikenji kabiena mua kusungila nansha, kadi Nzambi udi usungila mu Dipungila Dikulu kulu ne Dipia Dipia ku buenzeji bua Nyuma Muimpe mu diyisha dia Lumu Luimpe.

7. Mu disua dimpe dia Nzambi didi kadiyi dishintuluka, lupandu ludi lumueneshibua kudi babungi badi bitabuja Lumu Luimpe ne mitshima mipuekele ne mitshima ya disakidila.

8. Lumu Luimpe, badi ne tshia kuluambila bantu bonso mu bulelela.

9. Bua bubi budi munda mua muntu, bantu badi babenga Lumu Luimpe anyi benza bua se masanka ne malu makuabo bipumbisha Lumu Luimpe. Etshi katshiena tshilema tshia Lumu Luimpe nansha. Mat. 13.

10. Badi bitaba Lumu Luimpe badi baluitaba kabiyi mu disua diabo didi dinyanguka mu bubi; kadi badi bitaba kudibikila dia Nzambi.

11. Nyuma Muinpe udi wenzeja diledibua dia tshia kabidi mu muoyo, ne udi ufila ngikadilu mupia mupia mu muoyo, upesha mutshima ukavu mufua muoyo tshiakabidi, ne udi ufila tshipedi tshia ditabuja kudi basungula ba Nzambi.

12. Dikudimuna mutshima ne ditabuja bidi mudimu wa Nzambi; Nyuma Muimpe munda mua muntu udi ufikisha mutshima wa muntu ku dikazamuka ne dikumbana bua kukudimukawu ne kuitabuja Lumu Luimpe.

13. Mudimu udi Nzambi wenza munda mua muntu eu udi ukemesha ne katuena mua kuumvua kadi muntu udi witabuja bualu ebu anu ku ngasa wa Nzambi.

14. Ditabuja didi tshipedi tshia kudi Nzambi – Tshibueja munda mua muntu ne tshipunjila kudi Nzambi. Nzambi udi ubisha popamue munda mua muntu mutshima wa kuitabuja ne ditabuja dine.

15. Nzambi kena muena dibanza dia kufila lupandu nansha. Kadi muena kuitabuja udi muena dibanza dia kusakidila Nzambi tshiendelele ne udi ne tshia kumulomba bua aba batshidi benda mu bupidia kabayi banji kuitabuja.

16. Diledibua tshia kabidi kudi Nyuma Muimpe kadiena diumbusha muntu disue diende bua muntu kushalayi bu « dibuki anyi dibumba dia tshianana » nansha; kadi diledibua tshia kabidi didi divuija disua dia muntu dipia dipia, ne dimuenza bua afika ku dijikula ditabuja diende bu muntu udi umvua tshidiyi wenza (un responsable).

17. Tshipedi tshia ditabuja tshidi tshifuma kudi Nzambi, katshiena tshibenga, kadi tshidi tshitabuja bua se diangata dia bifikishi bia ngasa bitungunuka – mibelu ya Lumu Luimpe, dienzeja dia Diyi dia Nzambi mu diyisha ne dilongesha, bimanyinu bia Mukelenge, ne dilongolola dia Ekelezia.

Dipidia bilema pa bidi bitangila dibipa tshishiki dia muntu
ne kupanga kukandamena ngasa

Synode udi ubenga…

1. Diyisha didi dilongesha se bubi bua muntu bua kutshibangidilu kabuena bubipisha bantu bonso nansha. Lomo 5:12,16; 6:23.

2. Diyisha dia mashimi didi diamba se muntu kavua ne buimpe, buakana ne bupuangana mu disua diende kumpala kua dipona dienda mu bubi; ne bia momumue ngikadilu ei kayena mijimina mu ngikadilu (disua dia muntu) wa muntu panyima pa dienza dienda dia bubi nansha. Efeso 4:24.

3. Diyisha didi dilongesha se disua dia muntu kadivua dibipisha/dinyanga kudi bubi buvua muntu muenza. Yel. 17:9; Ef. 2:3.

4. Diyisha dia se muntu kena mufua tshishiki mu bubi buenda, kadi udi mua kusemena pepi ne Nzambi ku bukole buenda nkayenda. Ef. 2:1,5; Gen. 6:5; 8:21; Mis. 51:19; Mat. 5:6.

5. Tshilema tshia se muntu udi mua kudiumbukila mu bukole buenda nkayenda ku luse anyi ngasa mupesha bonso ne kufika ku ngasa mupikudi wa Nzambi. Mis. 14:19-20.

6. Diyisha dia se disua dia muntu kadiena dishintuluka menamena nansha panyima pa yeya mukudimuna mutshima; pa nanku ditabuja kadiena tshipedi tshia kudi Nzambi nansha, kadi mmudimu udi muntu wenza (pa kumusha bukole budi Nzambi ufila bua kudipeta). Yel. 31:33; Yesh. 44:3; Lomo 5:5; Yel. 31:18.

7. Diyisha dia badi bamba se ngasa wa Nzambi udi mu dikudimuna dia muthsima udi uvua bu mubelu – bua kutuludika pa mutu pa kuenzayi mudimu mulelela munda muetu Yel. 36:26.

8. Diyisha dia se muntu udi ne bukole bua kukandamena ne kubenga Nzambi ne Nyuma Muimpe pa bidi bitangila kuledibua kua Tshia kabidi. 2Tesal. 1:11; 2Pet. 1:3.

9. Diyisha dia se ngasa wa Nzambi ne didikadila dia muntu bidi bifikisha ku dikudimuna dia mutshima; ne Nzambi kena mua kuenza munda mua muntu padi muntu kayi muanji kubanga yeya diambedi mu disua diende didikadila nansha. Lomo 9:16; 1Kol. 4:7; Filip 2:13.

Tshitupa tshitanu tshia diyisha :
Dinanukila dia ba nzantu

1. Bantu bakadi Nzambi mubikila mu Kilisto, ne baledibua tshia kabidi, Nzambi udi ubapatula mu bukokeshi bua bubi; nansha mudi buteketa bua mubidi kabuyi bupangika kudi bantu patutshidi mu mubidi eu.

2. Buteketa bua mubidi ne bubi bua ku dituku ku dituku bidi bienza bua bansantu bafika kudienza malu mimpe bua bobo ne bubi buabo basopueshibua (buvuwibua) mu lungenyi lua se bantu badipuekesha ne babalombola buludi too ne kudi Kilisto bu tshisokomenu tshiabo. Mu bualu ebu tshipeta tshidi tshia se mubidi ne milowu biawu bifue, ngikadilu muimpe amueka, ne kuikala kuluangana lelo bua buakana butuapeta tshishiki anu patumbuka pa buloba ebu.

3. Bena kuitabuja, bilondeshila ku kubi budi munda muabo, kabena mua kushala balamata kudi Nzambi mu bobo nkayabo nansha. Kadi Nzambi udi ushala momumue udi ujadika mu luse luende ne bukole se udi ukuba bansantu too ne kunshikidilu.

4. Muntu padiyi mu buteketa bua mubidi udi ne tshia kudimuka ne kuikala ulomba Nzambi buaNzambi kalekedi mudimu udiyi wenza mu nsombelu wende ne kavu kupona mu bubi bunene nansha. Padi bansanto (basungula) mua kutenkankana, kabena bajimijibua nansha. ( Tangila luendu lua Davidi ne lua Petelo).

5. Padi bansantu bapona mu bubi bunena, ditabuja diabo didi diteketa ne badi bajimija tshidi buimpe bua Nzambi too ne padibo bakudimuna mitshima yayo ne bapingana kudi Nzambi.

6. Nzambi kena ushintulula tshipatshila tshienda mu disungula dia muntu, ne kena witabuja bua basungula bende bapona kashidi ne abanyenga Nyuma Muimpe wende bua bapona mu lufu lua tshiendelelela nansha.

7. Nzambi kena umusha mu muntu luteta lua diledibua dia tshiakabidi nansha : (Nyuma Muimpe); ku Diyi diende ne Nyuma Muimpe udi wenzeja dikudimuna dia mitshima munda mua basungula bende, bua bapingana kudiye mu ditabuja ne didipuekesha dionso.

8. Padi muntu kayi umbuka kudi Nzambi ne ufue kabiena bienzekela ku bukole anyi didikumbanyina dia muntu eu nansha; kadi bidi bienzekela ku luse ludikadila lua Nzambi. Bua muntu mulekela nkayenda udi ufue tshiendelela, kadi Nzambi kena ulekela basungula bende anyi ushintulula tshipatshila tsienda nansha.

9. Bena kuitabuja badi bapeta bujadiki bua ditabuja budi bubambila se badi bena Ekelezia tshiendelela, ne badi bapeta dibuikidibua dia mibi ne muoyo wa tshiendelele.

10. Dijadika dia kusungidibua didi difuma ku ditabuja dia milayi ya mu Lumu Luimpe, idi ifika munda muetu ku Diyi dia Nzambi ne Nyuma wende, ne ku dijinga dipuangana dia kulama mutshima muakana ne kuenza midimu (malu) mimpe. Lomo 8:16-17.

11. Bena kuitabuja badi baluangana ne mpata idi munda muabo, ne badiumvua amu kabayi ne bukole bukumbana bua bujadiki ebu nansha; kadi Nzambi kena ubateta bipita pa makanda abo, kadi udi ubaleja njila wakupatukila, ne Nyuma Muimpe udi wenza bujadiki ebu munda muabo. 1Kol. 10:13.

12. Diyisha edi pa bunanukidi bua bansantu (ne bansantu kabena mua kujimijibua) kadiena dibisha diditambisha munda mua muntu; kadi didi disonsola didipuekesha, kanemu, nsombelu muakana, lutulu, dilomba dia Nzambi, ditantamana mu ntatu, dijikula dia bulelela, ne disanka.

13. Badi bakubibua bua kabapinganyi tshia nyima kabena buwujibua ne diditambisha nansha, kadi badi ne tshia kudimuka menamena bua kabaponu mu bubi butamba, ne Nzambi avua kumusha mpala wandi kudibo.

14. Mudimu udi Nzambi ubanga munda mua muntu ku diyisha dia Lumu Luimpe, udi uwakaja biakana mu diumvua dia Diyi dia Nzambi ne didibadila dia edi, mu dielangana meji pa Diyi dia Nzambi, mu dilonga dia Diyi edi. Mu dibelangana, mu milayi ya Diyi dia Nzambi, ne mu bimanyinu bia Mukelenge (les Saints Sacrements) : Dibatiza ne Mesa a Mukelenge).

15. Muntu kayi mukudimuna mutshima kena mua kumvua edi dilongesha nansha, kabidi bantu badi badiseka ne badibipisha; kadi bansantu ba Nzambi badi basambibua ku diodi.

Dibenga dia bilema pa dinanukila dia bansantu

Synode udi ubenga…

1. Diyisha dia mashimi didi diamba se dinanukila dia bansantu kadiena difuma ku disungula; kadi dinanukila didi mukenji wa Dipungila Dipia Dipia udi muntu ne tshia kuwuja ku disua diende didikadila. Diyisha edi didi dibengangana ne Diyi dia Nzambi mu. Lomo 11:7; 8:32-35.

2. Diyisha dia se Nzambi udi upesha muntu bukole bua kunanukila; kadi muntu udi ne disue didikadila dia kuanyisha anyi kubenga bukole bua Nzambi ebu. 1Kol. 1:8.

3. Diyisha dia badi bamba se muntu udi mua kupona anyi utu upona ne upanga ditabuja didi dimanyisha muntu kumpala kua Nzambi, ngasa ne lupandu. Lomo 5:8-9; 1Yone 3:9; Yone 10:28-29.

4. Diyisha dia mashimi didi diamba se bena kuitabuja balelela badi mua kupenda Nyuma Muimpe, ne kubutukabo tshiendelelela. Yone 5:16-18.

5. Diyisha dia mashimi dia se kakuyi dibuluibua dikuabo dia Nzambi, katuena mua kuikala ne (anyi kupeta) bujadiki bua dinanukila dietu mu ditabuja. Lomo 8:39; 1Yone 3:24.

6. Diyisha dia se dilongesha pa dinanukila dia mu ditabuja didi difikisha muntu ku nsombelu mubi (kayi ne bukalanga) ne ngikadilu wa kayi ulomba Nzambi. 1Yone 3:2.

7. Diyisha dia se ditabuja dia tshitupa (didi kadiyi mua kufikisha muntu ku lupandu ne dilelela) didi dia momumue ne ditabuja dilelela bu mudi diodi ditabuja dia tshitupa edi dikala koku. Kadi bala : Mat. 13:20; Luka 8:13 ne kuinshi).

8. Diyisha dia se muntu kena uledibua tshiakabidi anu musanga umue to. 1Pet. 1:23.

9. Diyisha didi diamba se Kilisto kena mulombela bena Kilisto Nzambi muaba nansha umue bua batungunuka mu ditabuja (bananukila mu ditabuja). Luka 22:32; Yone 17:11,15.

III. MIAKU YA KUSHIKIDILU

Dilongesha dia mu Diyisha edi didi difuma mu Mukanda wa Nzambi ne didi dikongangana ne malongesha adi mu Mayisha a Belgica ne mu Kateshismu ka ku Heidelberg… Synode udi ubenga diyisha dia se dilongesha dia pa ngasa wa Nzambi didi mu Canons aka didi difikisha bantu kudienza bubi ne dibapesha bumanyi bubi pa dijadika dia disungula. Diyisha edi kadiena dienza Nzambi muenzeji wa bubi anyi munangi wa bubi nansha.

Bua badi kabayi bena Ekelezia Mujadika (Eglises Reformees) bamanya se disopuesha ndimana kufika kudibo bua kabikadi ne lungenyi lubi pa malongesha aa nansha.

Bua badi bitabuja malongesha aa badi basambibua kudiwo, ne badi balombibua bua balongesha malongesha aa bu mudibi bikengela bua se nsombelu wa bantu ne bupuangana bia ngikadila wa bena Kilisto bifila butumbi anu Nzambi nkayende. « Soli Deo Gloria ».

IV. NKOMENU

« Yesu Kilisto udi musomba ku dia balume dia Tatu, Muana wa Nzambi, udi upesha bantu bipedi, atuenza ba tshijila mu bulelela; afikisha batshidi mu dipanga ku bulelela, yeya akanga mukana mua bena luntuta ne bena mashimi ne apesha Bambi badi balamata ku Diyisha dienda lungenyi ne dilama dia Diyi diende, bua bionso bidibo bakula bitumbishisha Nzambi, ne bidiundisha badi babiunvua. Amen! »

Disanka dia bidimu 500 bia Reforme (31/10/1517 too ne 31/10/2017) binukumbanyina mu Ekelezia ne meku enu bonso. Tudi tuvuluka makunji a Mayisha manena a « Nkaya (Sola) » atanu a ba Reformes :

  1. Ngasa Nkayenda : Sola Gracia
  2. Ditabuja Nkayadi : Sola Fide
  3. Mifundu Nkayayi : Sola Scriptura
  4. Kilisto Nkayenda : Solus Christus
  5. Butumbi kudi Nzambi Nkayenda : Soli Deo Gloria