Ce document contient le Catéchisme de Heidelberg (1563) en langue tshiluba parlée en République démocratique du Congo.

69 pages.

Le Catéchisme de Heidelberg en langue tshiluba Kateshismu ka ku Heidelberg

Biakumanya

Mbangilu (1)

Tshitupa tshia Kumpala

DIKENGA DIA MUNTU (2 - 4)

Tshitupa tshibidi

BUA KUSUNGIDIBUA KUA MUNTU (5 - 31)

I. DIJIKULA DIA DITABUJA DIA BAPOSTOLO

    Nzambi Tatu ne kusungudibua kuetu
    Nzambi Muana ne Dipikudibua dietu
    Nzambi Nyuma-Muimpe ne kuvuijibua kuetu ba Tshijila

II. NSANKALAMETO YA TSHIJILA

    Dibatiza dia Tshijila
    Mesa a Tshijila a Mukelenge

Tshitupa tshisatu

BUA KUSAKIDILA (32 - 52)

    Mikenji ya Nzambi
    Dilomba dia Nzambi

KATESHISMU KA KU HEIDELBERG

Ditekemena diebe dimuepele didi tshinyi pa utshidi ne muoyo nansha ku lufu?

BIA KUMANYA

1. Bua Kateshismu🔗

Dikonka edi dinene didi dikangula mayisha a mu mukanda eu. Mukanda eu udi uyisha malu aditabuja dia bena Kilisto amu bu mudi Diyi dia Nzambi dilongesha. Katechismu aka kadi mukanda wa mayisha a bena Kilisto malongolola mu makonka ne mandamuna. Bionso bikala bishindamena amu mu Mukanda wa Yehowa Nzambi udi Diyi diende dia muoyo wa tshiendelele mene. Kadi Kateshismu kakena mua kuangata muaba wa Mukanda wa Nzambi to. Tudi tuitabuja Kateshismu aka bualu kadi kumvuija mu tshikoso Diyi dia Nzambi amu bu mudibi bikengele.

Nkonko eyi idi lukama ne makumi abidi ne tshitema. Lukonko lonso ludi ne diandamuna dialu. Nkonko ne mandamuna ebi bidi bitapulula mu mbingu makumi atanu ne ibidi ya mu tshidimu tshijima. Mandamuna aa adi majadika ne mvese ya mu Mukanda wa Nzambi bua kuleja se bionso bidi bishindika amu pa Diyi dia Nzambi.

Kateshismu ka ku Heidelberg kadi mukanda munene wa diyisha dia tshishiki dijadika ne Diyi dia Nzambi bua lupandu lua bantu ne bua ngikadilu wabo mu nsombelu kabidi. Udi dijikula dia ditabuja dia Ekelezia wa Yesu Kilisto. Mukanda eu uvua mufunda mu tshimenga tshia Heidelberg mu ditunga dia Allemagne mu tshidimu tshia 1563. Bena Kilisto ba bungi ne Ekelezia ya bungi ya kabanga kuyila mukanda eu. Bavua bawufunda ku dilomba dia Frederic III, mulombodi wa tshimenga tshia Palatinat. Baufundi ke bamanyi ba malu a Nzambi babidi ba Ekelezia Réformée. Mena abo ke : Gaspard Olevianus, uvua ne bidimu 26; ne Zacharie Ursinus uvua ne bidimu 29.

Tshipangu tshia Ekelezia misanga mu Dordrecht, ku Pays-Bas (1618-1619), tshia kalomba bua Ekelezia yonso yangata mukanda eu bu nshindamenu wa mayisha ayi. Lelo, Ekelezia yonso bibangila ku Pays-Bas too ne ku Afrique du Sud; ku Matunga Masanga a Amerique too ne ku Australie, pamue ne ku Indonesie, ku France too ne ku Coree ne Japon idi amu ilongesha mukanda eu wa Kateshismu. Ba bungi badi baulongesha mu diyisha dia musangu muibidi mu dia Lumingu dilolo. Bakuabo badi bayila bua kudidiundisha mu Diyi dia Nzambi, mu diela meji pa Diyi dia Nzambi, anyi dididiundisha ne diyisha mu diku, kuyisha ba nsonga anyi bantu bakola bua bukebikebi, bua kutendelela ne bua kujingulula kuina kua ditabuja dia buena Kilisto mu tshikoso, kadi kumvuija bulelela.

2. Bua Ekelezia🔗

Église Réformée Confessante au Congo (ERCC) wakabanga mu R D. Congo (ex. Zaire) mu 1984. Wakitabuja mikanda ya dijikula dia ditabuja dia bena Kilisto bonso (Credos Oecuméniques) ne majikula onso a ditabuja dia buena Kilisto mu mikanda ya Ekelezia ya ba Réformées yonso. Kadi ERCC wakasungula bua kukuata mudimu ne Kateshismu ka ku Heidelberg, Canons ka ku Dordrecht, ne Dijikula dia Ditabuja dia ku Rochelles (dia Églises Réformées ya ku France) didi difuanangana ne didibo babikila ne Belgica. ERCC wakitabuja bua kuenza malu onso malondangana bimpe bilondeshila ku Meyi ne Mikandu ya dilongolola dia Ekelezia Réformée yonso.

Bilondeshila ku lutatu lua kamueka mu tshidimu 2008 mu ERCC; Ekelezia ya katapuluka. Ke Église Réformée Unie mu Congo kubanga mudimu ne dina dia United Reformed Church in Congo (URCC). Ekelezia ya bungi ya ERCC kale ya kalua ya URCC. Kateshismu ka Heidelberg kadi anu mukanda munene wa mayisha pamue ne Canons ya Dordrecht ne Confession wa Belgica mu URCC. URCC udi ulamata bikole ku Dilongolola dimpe tshia Ekelezia bu mudi Statuts ne Règlements d’Ordre Intérieur yenda mifunda.

3. Bua Tuasakidila🔗

Ku ngasa wa Nzambi udi ne muoyo, Tatu, Muana ne Nyuma Muimpe, ne bua Butumbi buenda, mukanda eu mukese wambuluishako bua kufikisha bantu ba bungi ku ditabuja ne kudikolesha ditabuja edi mu Diyi dia Nzambi, « Ditabuja diakahabo basanto musangu umue tshiendelele ».

Kateshismu ka ku Heidelberg kavua kakudimuna mu Tshiluba bua musangu wa kumpala mu Janvier 1985 kudi Bakulu ba Ekelezia : Kabeya Muana Pasua ne Ntita Tshisungu. Dikafundulula dibidi dia kenzeka mu 1992. Eu musangu Pasteur Kabongo Kalala Malebongo wa URCC ne uvua mulongeshi mu Séminaire wa Théologie ku Katanga ne ku Zambie watangiludi bivua biandamuna ne kubijadika kabidi bua mukanda eu wambuluisha bena Kilisto bonso badi ne nyota ya Diyi dia Nzambi bua kudimanya ne kudiyisha kabidi bakuabo. Dikudimuna dia mukanda eu kudi Pasteur KM Kabongo, mmutamba kudishindika pa Catéchisme de Heidelberg, ka mu 1986 kafunda mu « Fondation d’Entraide Chrétienne Réformée », B.P. No 333; 2920 AH Krimpen a/d Ijssel; Pays-Bas. Tudi tusakidila bonso badi bakakaja mu dikabala; ne badi bakafundisha ne bakavudija bua kuabanyina bakuabo. Tudi tuvuluka muanetu Gyslain Yumba Musoya wakabikilabo kudi Nzambi mu Aout 2013 bua dituta dia Kateshismu aka mu 2006.

Pasteur Kabongo Kalala Malebongo
Bilongola mu Tshiluba mu Juin 2006,
Bifundibua mu Novembre 2013 ne
diambuluisha dia URCNA ku Canada.

KATESHISMU KA KU HEIDELBERG

MIAKU YA MBANGILU

LUMINGU LUA 1

1. Ditekemena diebe dimuepele didi tshinyi pautshidi ne muoyo nansha ku lufu?

Nansha pantshidi ne muoyo nansha ku lufu, mubidi wanyi ne muoyo wanyi mukese kimbianyi, kadi bidi bia Yesu Kilisto Musungidi wanyi mulelela, wakambuikidila mibi yanyi ku mashi andi a mushinga mukole, wakansungila ku bukokeshi bua Satana ne udi undama ne kayi witabusha bua lusuki luanyi lua ku mutu luhone kakuyi dianyisha dia Tatu wa mu Diulu, nangananga, musue bua bionso bidi bingenzekela bimfikisha ku luhandu luanyi. Bua bualu ebu, ndi mutuishibue bua muoyo wa tshiendelele, ne Nyuma wandi Muimpe udiye utuha, udi ungenzeja bua ngikala ne muoyo bikondo bionso anu bua bualu buandi, ne mutshima wanyi onso.

Bua bituikala ne muoyo, tudi ne muoyo bua Mukelenge; bituafua, tufuafua bua Mukelenge; nunku bituikala ne muoyo, anyi bituafua tudi ba Mukelenge. Lomo 14:8.
Anyi kanuena bamanye ne mubidi wenu udi ntempelo wa Nyuma Muimpe udi munda muenu, unudi nuangata kudi Nzambi, anyi? Kanuena bena mioyo yenu. 1 Kolinto 6:19.
Ne nuenu nudi ba Kilisto, ne Kilisto udi wa Nzambi. 1 Kolinto 3:23.
Bualu bua nudi bamanye ne, Tuakahikudibua, kenku bintu bidi bijimina, ku argent anyi ku ngolo, mu malu a hatuhu a muoyo wenu akanushilabo kudi batatu’enu? 1 Petelo 1:18.
Kadi bituenda mu munya bu mudiye mumunya, tudi tuikalangana ne buobumue, ne mshi a Yesu, Muan’andi, adi atulengesha ku mibi yonso. 1 Yone 1:7.
Yeye utu wenza bibi udi wa diabolo; bualu bua diabolo udi muenze bibi ku tshibangidilu. Bua bualu ebu Muana wa Nzambi wakamueneshibua bua kubutuleye midimu ya diabolo. 1 Yone 3:8.
Edi ndisua dia wakuntuma ne tshijimishi muntu umue wa mu bantu bakampeye, yeye udi musue mbabishe dituku dia kunshikidilu. Yone 6:39.
Kabatu bahana mishamisha ibidi ku dikuta dikese, anyi? Mushanusha umue kawena uhona hanshi, anu hitabusha Tatu wenu. Nsuki ya ku mitu yenu mene mene idi mibala yonso. Nunku kanutshinyi, mushinga wenu udi mutambe wa mishamisha ya bungi. Matayo 10:29-31.
Tudi bamanye kabidi ne, malu onso adi akuatshishangana bua kuvuisha diakalengele kudi bantu badi bananga Nzambi, kudi badi babikidibue bu mudi disungula diandi. Lomo 8:28.
Tangila kabidi : Lomo 8:14-16; 1 Yone 2:1-2; Luka 21:18; 2 Kolinto 1:20-22; Efeso 1:13-14.

2. Malu kayi awudi ne bua kumanya bua kuikala ne moyo nansha kufua mu ditekemena edi?

Malu aa adi asatu :

  • Bua kumudilu mmanye bunene bua bubi ne dikenga dianyi.
  • Buibidi mmanye munakasungidibue ku bubi ebu.
  • Ne buisatu mundi mua kusakidila Nzambi bua luhandu elu.
Bualu bua tuetu tuakadi bahote diambedi, tuakadi ne buhidia, tuakadi badingishibua, tuakadi tulonda nkuka ne masanka bia mishindu ya bungi; tuakadi tuikala ne lukinu ne mukau; tuakadi tukinyibua, tuakadi tukinangana. Tito 3:3.
Tangila kabidi : Luka 24:46-47; Yone 9:41; 15:22; Efeso 5:8-10; 1 Petelo 2:9-10; 1 Kolinto 6:11; Yone 17:3 Lomo 6:1-2, 12-13.

Tshitupa Tshia Kumpala

Bua Dikenga Dia Muntu

LUMINGU LUI 2

3. Udi umanya dihila diebe munyi?

Ndi mmanya dihila dianyi ku mikenji ya Nzambi.

Bualu bua kakuena muntu wabingishibua ku mesu kuandi bua kuenza kua mikenshi. Bualu bua ku mikenshi kudi kufuma dijingulula dia bubi. Lomo 3:20.

4. Mikenji ya Nzambi idi itulomba tshinyi?

Mu mikenji ya Nzambi, Yesu Kilisto udi utuyisha mu tshikoso tshiayi mu Matayo 22:37-39 se :

« Sua Mukelenge Nzambi webe ne mutshima webe onso, ne moyo webe onso, ne lungenyi luebe luonso ne bukole bueba bonso. Ke mukenji munene udi wa kumudilu. Muibidi udi mufuanangana nawu se sua mukuenu bu muudi mudisue. Mikenji yonso ya Mose ne meyi a ba profete bidi bikudika ku mikenji eyi ibidi. »

Yesu wakabambila ne, Sua Mukelenge Nzambi webe ne mutshima webe wonso ne muoyo webe wonso ne lungenyi luebe luonso. Ke mukenshi munene, udi wa kumudilu. Muibidi udi mufuanangane n’au ne, sua mukuenu bu mudi mudisue. Mikenshi yonso ya Mose ne mei a baprofete bidi bikudika ku mikenshi ei ibidi. Matayo 22:37-40.
Yeye wakakudimuna diyi ne, Sua Mukelenge Nzambi webe ne mutshima webe wonso ne muoyo webe wonso ne bukole buebe buonso ne lungenyi luebe luonso; ne sua mukuenu bu mudi mudisue. Luka 10:27.
Tangila kabidi : Dutelenome 6:5; Lewitiki 19:18.

5. Udi mua kulama mikenji eyi yonso bimpe anyi?

Nasha, bualu bua mu buntu buanyi, ndi ngenzejibua bua kukina Nzambi nansha kukina mukuetu.

Bu muakafundabo ne, kakuena muntu udi muakane nansha unue… Bualu bua bonso bakenza malu mabi, ne badi bahanga kuheta butumbi kudi Nzambi. Lomo 3:10,23.
Bituamba ne katuena ne mibi, tudi tudidinga ne bushua kabuena munda muetu. 1 Yone 1:8.
Tuetu kabidi tuakikala munkatshi muabo diambedi, tuakalonda nkuka y a mibidi yetu, tuakalonda malu akadi mibidi yetu ne meshi etu bisue, tuakaledibua bena lukuna bu mudi bakuabo. Efeso 2:3.
Tangila kabidi : Lomo 8:7.

LUMINGU LUI 3

6. Nzambi wakafuka biandi muntu muikale muena lonji ne mutomboke anyi?

Nasha, kadi Nzambi wakafuka muntu muimpe ne tshimfuanyikishi tshiandi, mu buakana ne mu tshijila, bua ahete dimanya dilelela kudi Nzambi mufuki wende, amunange ne muoyo wende wonso ne bua ende nende mu disanka dia tshiendelele bua muntu amutumbisha ne amusankisha.

« Nzambi wakamona bintu bionso biakenzeye ne biakadi bimpe be! Dilolo ne dinda biakadi dituku disambombo. » Genese 1:26-27,31.
Kadi buonso buetu, katui ne tshilulu tshikudika ha mpala, tudi tuandamushibua mu tshifuanyikishi tshiotshimue ku butumbi ne ku butumbi, bu mudi kudi Mukelenge, Nyuma. 2 Kolinto 3:18.
Kanushimianganyi, bualu bua nuakamana kuvula muntu mukulukulu ne bienzedi biandi, nuakaluata muntu muhia-muhia udi uvuishibua muhia-muhia mu dimanya dilelela, bu mudi tshifuanyikishi tshia mufuki. Kolosai 3:9-10.
Tangila kabidi : Efeso 4:23-24.

7. Nkunyi kulualua dinyanguka dia difukibua dia bantu?

Dinyanguka edi didi dilua ku dihona ne dibenga kutumikila dia bankambua betu, Adam ne Eve mu budimi bua Edene. Bua ditomboka edi, buntu buetu budi ne lulengu lua bubi ne tudi tuimitshibua ne tuledibua anu mu bubi.

Yeye wakambila mukashi ne, Nentambe kuvudisha didinyenga diebe ne kuimitshishibua kuebe, neulele bana ne didinyenga; mutshima webe newikale kudi mulume webe; yeye neikale ne bukokeshi ku mutu kuebe. Genese 3:1-6.
Tangila kabidi : Lomo 5:12,18-19; Misambu 51:7; Genese 3.

8. Tudi babihe bua katuyi mua kuenza bualu buimpe nansha bumue ne basuikibue anu kudi bubi anyi?

Eyowa, bidi nanku, ne tudi mua kuenza bualu buimpe anu bituikale baledibua tshia kabidi kudi Nyuma Muimpe wa Nzambi.

Yehowa wakamba ne mibi ya bantu idi idiundadiunda munkatshi mua ba ha buloba ne meji adibo bela mu mitshima yabo adi mabi matuku onso. Genese 6:5.
Yesu wakamuandamuna ne, Bulelela, bulelela, ndi nkuambila ne, Bikala muntu kai muledibue kudi mai ne kudi Nyuma, yeye kena mumanye mua kubuela mu bukelenge bua Nzambi. Wakaledibua kudi mubidi udi mubidi; wakaledibua kudi nyuma udi nyuma. Yone 3:5-6.
Tangila kabidi : Yobo 14:4; Yobo 15:14-16; Yeshaya 53:6.

LUMINGU LUI 4

9. Nzambi kena ne kansungansunga kudi muntu hadiye umulomba mu mikenji yende bualu budiye kayi mua kuenza anyi?

Nasha, bualu bua Nzambi wakamufuka mukumbane bua kutumikila mikenji. Kadi muntu, muenzejibue kudi budimu bua Satana, wakadipangisha, yeye ne ndelanganyi yende, maha aa ku ditomboka diende nkayende.

Nudivuadike muntu muhia-muhia wakafukibua mu tshifuanyikishi tshia Nzambi ne buakane ne tshijila bidi bifuma ku malu malelela. Nunku nulekele mashimi, muntu ne muntu nuambilangane ne muena mutumba n’neu mei malelela; bualu bua tuetu tudi bituha bia mubidi umue ne bakuabo. Efeso 4:24-25.
Tangila kabidi : Lomo 5:12,18-19; Bala Lukonko lua 7.

10. Nzambi udi ubenga kunyoka ditomboka ne dihona edi anyi?

Nasha kakese! Tshinji tshiandi tshidi tshitema bikola kudi bualu bubi, nansha bubi bua ku tshibangidila nansha bua mpidieu, ne udi ubunyoka bu mudi kulumbulula kuandi kuakana, ku diba dionso ne tshiendelele, bu muakambaye ne « Muntu yonso udi kayi ujadika meyi a mikenji eyi bua kuyenza udi ne mulau ».

Nunku bu muakalua bubi ha buloba bualu bua muntu umue, ne bu muakalua lufu bua bubi abu, nunku lufu luakafika kudi bantu bonso, bua bonso bakenza malu mabi. Lomo 5:12.
Bualu bua budi busunguila bantu bua kufuabo musangu umue, ne ku niyma kua bualu ebu kulumbulula kudiku. Ebelu 9:27.
Tangila kabidi : Dutelenome 27:26; Galatia 3:10; Bala Lukonko lua 7.

11. Nzambi kena biandi ne luse anyi?

Nzambi udi ne luse, ne udi kabidi muakane. Bua bualu ebu buakane buandi budi buleja se bubi bonso buakenjibua ku dibenga dia bunzambi buende bunene ne buikale bunyokibue, mu mubidi ne mu muoyo, ne dinyoka dikole ne dia tshiendelele.

Yehowa wakahita ku mpala kuandi, wakela diyi ne, Yehowa, Yehowa, Nzambi wa luse ne dinanga, kena ukuata tshiji lubilu, udi muwule tente ne luse lujalame ne bushuwa. Ekesode 34:6.
Tangila kabidi : Ekesode 20:5; Misambu 5:5; 2 Kolinto 6:14-16.

Tshitupa Tshibidi

Bua Kusungidibua Kua Muntu

LUMINGU LUI 5

12. Bu mutudi bakumbanyina dinyoka edi katataka ne tshiendelela bilondeshila kulumbuluisha kuakana kua Nzambi, munyi mutudi mua kukuepuka ne kupingana mu ngasa?

Nzambi musue bua kulumbulula kuende kuenzeke. Ke bualu kayi tudi bena dibanza dia kumufuta bulelela, tuetu nkayetu anyi batufutshila kudi muntu mukuabo.

…Bua meme Yehowa, Nzambi webe, ndi bianyi nzambi wa mukau; ntu ngatumina bana ba tshihungu tshisatu anyi tshinayi badi n’anyi lukuna mibi ya batatu’abo. Ekesode 20:5.
Tangila kabidi : Lukonko 11; Lomo 8:3-4; Ekesode 23:7.

13. Tuetu mene tudi tukumbana bua kudifutshila dibanza edi anyi?

Nansha, katuena tukumbana, bualu bua tudi tudivudija ku dituku ku dituku.

Biasueye kuelangana n’andi mpata, kena mumanye kuitaba ku dikonka dimue munkatshi mua makonka tshinunu. Yobo 9:3.
Tangila mudi Nzambi kayi weyemena bandi ba tshijila, ne diulu kadiena ditoke too ku mesu kuandi. Ke mudi muntu udi umutondesha udi munyanguke, udi unua malu mabi bu mayi, utamba kuhanga buakane. Yobo 15:15-16.
Utulekelele mabanza a malu mabi etu bu mutuakumana kulekelela kabidi badi n’etu mabanza a malu ambi. Matayo 6:12.

14. Kudiku tshifukibua tshikuabo tshidi mua kufuta dibanza edi bua bualu buetu anyi?

Nansha tshimue katshienaku. Bua kumpala, bualu bua Nzambi kena musua kunyoka tshifukibua tshikuabo bua bubi bua muntu buakenzeye. Buibidi, bualu bua tshifukibua tshionso katshiena mua kutuala bujitu bua tshinji tshia tshiendelele tshia Nzambi bua bubi, nansha kusungila bakuabo.

Bualu bua bana bakuabanyangana mubidi ne mashi, yeye muine kabidi wakadiangatshila bintu bin’ebi muomumue; bua ku lufu luandi yeye amuvuishe tshianana udi ne bukole bua lufu, ndiabolo mene. Ebelu 2:14.
Tangila kabidi : Misambu 130:3.

15. Muakuidi ne mutuangaji kayi utudi mua kukeba?

Tudi ne bua kukeba anu eu udi muntu mulelela ne muakane tshishiki, ne udiku mua kuikala muhite bifukibue bionso bukole, mmomumue ne muikale kabidi Nzambi mulelela.

Mu matuku au nebasungile Bena Yuda, ne Bena Yelushalema nebashikame talalaa; ne edi ndina didibo bamuidika ne, Yehowa mBuakane Buetu. Yelemiya 33:16.
Bualu bua lufu luakalua bualu bua muntu, nunku dibika dia bantu bafue diakalua bua muntu kabidi. 1 Kolinto 15:21.
Bakamuenzela lukita hohamue ne bantu babi ne muntu mubanji hakafuaye; kadi yeye kakadi ne diyoyo, ne meyi a mashimi kaakadi mukana muandi. Yeshaya 53:9.
Tangila kabidi : 2 Kolinto 5:21; Ebelu 7:15-17; Yeshaya 7:14; Lomo 8:3; 9:5; Yelemiya 23:5-6.

LUMINGU LUI 6

16. Bua bualu kayi yeye udi ne tshia kuikala muntu mulelela ne muakane tshishiki?

Bualu bua buakana bua Nzambi budi buleja ne muntu adifutshile bua bubi buende buakenzeye; kadi mmunyi mudi muntu yeye muikale mubi mua kufutshila kabidi bakuabo?

Nunku, bu muakalua bubi ha buloba bualu bua muntu umue, ne bu muakalua lufu bua bubi abu, nunku lufu luakafika kudi bantu bonso, bua bonso bakenza malu mabi. Kadi bushihi bua mikenshi kabuena bu diha dia luse dia Nzambi. Bua bikala bantu bangi bakafua bua bushihi bua mikenshi bua muntu umue, Yesu Kilisto mene, biakatamba kukumbanyina bantu bangi. Lomo 5:12-15.
Tangila kabidi : 1 Petelo 3:18; Yeshaya 53:3-5, 10-11.

17. Bualu kayi muntu eu udi kabidi ne bua kuikala Nzambi mulelela?

Anu bua se, ku bukole bua bunzambi buende, udi mua kutuala bujitu bua tshinji tshia Nzambi mu buntu buende, udi mua kutuha ne kutuhetela buakana ne moyo.

Wakumushibua ku kumukengesha ne kumulumbuluisha kubi, ne nganyi wa munkatshi mua bena mulongo bandi wakelangana meji bua bualu buakamukuata, bua yeye wakumushibua mu buloba bua badi ne muoyo, ne bua matomboka a bantu banyi wakashihibua. Yeshaya 53:8.
Nzambi wakamubisha, mumane kusulula nkanu ya lufu, bualu bua kakadi mua kusuikibua kudilu tshiendelele. Bienzedi 2:24.
Tangila kabidi : 1 Petelo 3:18; Yone 3:16; Bienzedi 20:28; Yone 1:18.

18. Kadi Muakuidi eu, udi muikala Nzambi mulelela ne muntu mulelela muakane tshishiki nganyi?

Muakuidi eu udi Mukelenge wetu Yesu Kilisto, wakatuhebua bua kutuhikula ne kutuvuisha bakane tshishiki.

Yeye nealele muana mulume, umuidike ne, Yesu, bualu bua yeye neasungile bantu bandi ku mibi yabo; Mukashi utshidi kamama neikmite difu, nealele muana mulume, Nebamuidike dina ne, Imanuele, kuandamuna kua muaku ne, Nzambi udi n’etu. Matayo 1:21,23.
Tangila kabidi : 1 Timote 3:16; Luka 2:11; 1 Kolinto 1:30.

19. Wakumanya bualu ebu kudi kunyi?

Anu ku Lumu Luimpe, luakabulula Nzambi nkayandi ku tshibangidilu mu budimi bua Edene ne luakamanyishaye kudi bankambua betu ne baprofete, luleja mu milambu ne bilela bikuabo bia mikenji, ne wakubikumbaja kudi Muana wandi umuehele munanga.

Nenteke lukuna hankatshi hebe ne mukashi, ne hankatshi ha bana bebe ne bana bandi, muana wa mukashi neakukume ku mutu kuebe, ne wewe neumusume ku tshikankanyi tshiandi. Genese 3:15.
Bisamba bionso bia ha buloba nebisanke bua tunkanunuina tuebe bualu bua wewe wakatumikila diyi dianyi. Genese 22:18.
Tangila kabidi : Genese 49:10; Lomo 1:2; Ebelu 1:1; Bienzedi 3:22-24; 10:43; Yone 5:46; Ebelu 10:7; Lomo 10:4; Galatia 4:4.

LUMINGU LUA 7

20. Bantu bonso badi mua kusungidibua mu Kilisto bu muakamanabo kujimina mu Adama anyi?

Nasha, anu aba badi badisangisha ne Kilisto mu ditabuja dilelela ne batumikila malu andi mimpe.

Yeye wakaha bonso bakamuitabusha bukole bua kuluabo bana ba Nzambi, bobo mene badi bitabusha dina diandi. Yone 1:12.
Tangila kabidi : Yeshaya 53:11; Misambu 2:12; Lomo 11:20, Ebelu 4:2; 10:21.

21. Ditabusha dilelela didi tshinyi?

Kadiena anu dimanya dia malu andi mmona ne mmalelela adi Nzambi umbuluila mu Diyi diende, kadi didi kabidi disua dia mu mutshima didi Nyuma Muimpe ungezeja ku Lumu Luimpe, ne didi dintuisha ne Nzambi kakalekelela bantu bakuabo nkayabo mibi yabo, kadi wakandekelela ne meme kabidi, wakampa buakane ne disanka dia tshiendelele, ku ngasa wandi muimpe, ne nangananga ku dikumbana dia Yesu Kilisto.

Yakobo 1:18; Lomo 4:16; 5:1; 2 Kolinto 4:13; Efeso 2:8-9; Matayo 16:17; Lomo 1:16; 10:17; Ebelu 11:7-10; Lomo 1:16; Efeso 2:7-9; Lomo 3:24; Galatia 2:16.

I. DIJIKULA DIA DITABUJA DIA BAPOSTOLO

22. Tshidi tshimpe bua muena Kilisto kuitabusha ntshinyi?

Itabuja pende malu onso adi matulaya mu Lumu Luimpe ne tunungu tonso tua ditabuja dia buloba bujima dia bena Kilisto, didi kadiyi kuvila, ne bisuikibue mu tshikoso mu ditabuja dia bapostolo.

Yone 20:31; Matayo 28:20.

23. Ditabuja edi didi diamba tshinyi?

Ndi ngitabuja Nzambi Tatu wa bukole bonso,
Mufuki wa diulu ne wa buloba;
Ne Yesu Kilisto, Muanende Umuepele,
Mukelenge wetu
Wakimitshibue ku bukole bua Nyuma Muimpe
Ne wakaledibua kudi Malia mukaji wakatshidi kamama,
Wakakengeshibua kudi Ponce Pilate,
Wakapopedibua pa mutshi mutshiamakana, wakafua.
Ne wakajikibua. Wakaya mu miaba ya bafua.
Dituku disatu wakabika ku bafua, wakabanda mu diulu,
Udi ushikama ku tshianza tshia balume tshia Nzambi
Tatu wa bukole bonso.
Kuaka, nealue kabidi bua kulumbuluisha badi ne moyo ne bafue.
Ndi ngitabuja Nyuma Muimpe.
Ndi ngitabuja Ekelezia wa tshijila wa buloba bujima,
Bobumue bua bansanto, dibuikidibua dia mibi,
Dibisha dia mubidi wa muntu mufua ku lufu
Ne muoyo wa tshiendelele. Amen

LUMINGU LUA 8

24. Badi batapulula tunungu etu tua ditabuja mu bitupa bungi munyi?

Tunungu etu tudi tututahulula mu bitupa binene bisatu :

  • Tshia kumpala tshidi tshitangila Nzambi tatu ne difukibua dietu;
  • Tshibidi ntshia Nzambi Muana ne dipikudibua dietu;
  • Tshisatu ntshia Nzambi Nyuma Muimpe ne dituvuija ba tshijila.

25. Bu mudi bunzambi buikale bumue, bua bualu kayi udi utela bantu basatu : Tatu, Muana, ne Nyuma Muimpe?

Bualu bua Nzambi wakadibulula nunku mu lungenyi lua Diyi diandi ne nansha bikale bantu aba basatu batapuluke, badi Nzambi umue mulelela ne wa tshiendelela.

Unvuai Isalele, Yehowa, Nzambi wetu, udi biandi Yehowa umue. Dutelenome 6:4.
Tangila kabidi : Matayo 3:16-17; 28:19; 1 Yone 5:7; Yeshaya 61:1; Misambu 110:1.

NZAMBI TATU NE DIFUKIBUA DIETU

LUMINGU LUA 9

26. Udi witabusha tshinyi hawudi wamba se, « Ndi ngitabuja Nzambi, Tatu wa bukole bonso, mufuki wa diulu ne buloba »?

Ndi ngitabuja se Tatu watshiendelele wa Mukelenge wetu Yesu Kilisto, wakafuka diulu ne buloba ne bionso bidimu hatuhu , ne udi ubilama ne ubilombola ku bulongolodi buende bua tshiendelele ne ku bukubi buende, ne Udi kabidi Tatu wanyi ne Nzambi ku dinanga dia muanende Yesu Kilisto, ndi ndifile kudiye, ne Udi umpesha bionso bindi nabi dijinga bua mubidi wanyi ne moyo wanyi; ne udi umpinduila bualu bubi bonso budiye untumina buenza buimpe kundi mu luhongu elu lua binsonji, udi mua kuenza nunku bualu udi Nzambi wa bukole bonso ne Tatu mulelela.

Genese 1; Misambu 33:6; Misambu 104; Matayo 10:29; Ebelu 1:3; Misambu 115:1-3; Yone 1:12; Lomo 8:15; Efeso 1:5; Misambu 55:23; Luka 12:22; Lomo 8:28; 10:12; Matayo 6:25; 7:9-11.

LUMINGU LUA 10

27. Udi umvua tshinyi bua bukubi bua Nzambi?

Bukubi ebu budi bukole bonso ne kuikala mu miaba yonso kua Nzambi, budiye ulama nabu ne ulombola ku tshianza tshiandi diulu ne buloba ne bifukibua bionso, bualu bua bisonsa ne bidimenena, mvula ne minanga, bufuke ne dibenga kutoloka dia maminu, biakudia ne biakunua, bukole bua mubidi ne disama, bubanji ne buhele ne bintu bionso ebi kabiakalua hatuhu, biakenjibua ku tshianza tshiandi tshia bu Tatu.

Bienzedi 17:24-25; Ebelu 1:3; Yelemiya 5:24; Bienzedi 14:17; Yone 9:3; Nsumuinu 22:2.

28. Tudi tukeba bua kumanya bufuki ne bukubi bua Nzambi bua tshinyi?

Mbua kuikala ne lutulu mu lutatu, kuikale ne disakidila mu diukuta, ne kuikale ne lulamatu kudi Nzambi Tatu wetu mu malu onso adi mua kutuluila. Kakuena tshifukibua nansha tshimue tshidi mua kutupandulula ku dinanga diende bualu mmubilame bionso mu tshianza tshiende, ne kabiena mua kunyunga padiye kayi musue.

Lomo 5:3; Yakobo 1:3; Yobo 1:21; Dutelenome 8:10; 1 Tesalonike 5:18; Lomo 8:38-39; Yobo 1:12; Bienzedi 17:28; Nsumuinu 21:1.

BUA NZAMBI MUANA

LUMINGU LUA 11

29. Bua tshinyi Muana wa Nzambi udi ubikidibua ne Yesu, kukudimuna kua muaku ne Musungidi?

Bualu bua udi utusungila ku mibi yetu, ne katuena mua kukeba anyi kupeta luhandu kudi mukuabo.

Matayo 1:21; Ebelu 7:24-25; Bienzedi 4:12.

30. Badi bakeba disanka ne luhandu kudi bansantu anyi kudi bobo nkayabo, badi bitabusha pabo Yesu bu Musungidi umuepele anyi?

Nasha, kadi badi bavila Musungidi umuehele Yesu Kilisto, benda baditumbisha ne tudi ba Kilisto. Kudi malu abidi : anyi Kilisto Yesu kena Musungidi mulelela, anyi badi bamuitabusha ne ditabusha dilelela, badi bapeta bionso bidi bikengedibua bua luhandu luabo kudiye.

1 Kolinto 1:13; Galatia 5:4; Yeshaya 9:6; Kolosai 1:19-20; 2:10; Yone 1:16.

LUMINGU LUA 12

31. Bua tshinyi badi ba mubikila ne Kilisto, buena kuamba ne Muela Manyi?

Bualu bua wakajadikibua kudi Nzambi Tatu ne wakuedibua manyi kudi Nyuma Muimpe

  • Bua kuikalayi muProfete (Muyishi) wetu Munene ne mulongeshi : yeye ke wakatubuluila patoke too disua disokome dia Nzambi ne disua dia Nzambi bua kusungidibua kuetu.
  • Bua kuikalayi Muakuidi wetu Munene umuepele : yeye ki wakenza bua didifila dia mubidi wende nkayawu, wakatupikula ne utshidi utendelela tendelela bua bualu buetu kudi Tatu;
  • Ne bua kuikalayi Mukelenge wetu wa tshiendelele : yeye ke udi utukokesha ne Diyi diende, ne Nyuma wende mu ditulama ne ditukuba mu ditupikula didiyi mutupetela.
Ebelu 1:8; Dutelenome 18:5; Bienzedi 3:22; Yone 1:18; 15:15; Misambu 110:4; Ebelu 7:21; Lomo 5:9; 8:34; Misambu 2:6; Luka 1:33; Matayo 28:18.

32. Kadi wewe, bua tshinyi badi bakubikila se udi muena Kilisto?

Bualu bua meme, ku ditabuja, ndi tshitupa dia Kilisto ne muabanyanganyi nende wa manyi ende

  • bua kujikula Dina diende,
  • bua ndifila kudiye bu mulambu udi ne moyo wa disakidila,
  • bua kuluangana mu moyo eu; ne moyo mukese onso tshiyi muenzeja; ne bubi ne Diabolo, ne ku ndekelu bua nkokesha nende bintu bionso tshiendelele
Nzambi udi wamba ne halua matuku a kunshikidilu, Nengitshikishile bantu bonso Nyuma wanyi, Bana benu balume ne bana benu bakashi nebambe malu adi kai manze kulua, Bansongalume benu nebamone bikena kumona, Bakulumpe benu nebalote bilota… Bienzedi 2:17.
Tangila kabidi : Bienzedi 11:26; 1 Yone 2:27-28; Mako 8:38; Lomo 12:1; Buakabuluibua 5:8-10; 1 Timote 1:18-19; 2 Timote 2:12.

LUMINGU LUA 13

33. Bua tshinyi badi bamubikila se Muana umuepele wa Nzambi, patudi tuetu bonso kabidi bikala bana ba Nzambi?

Bualu anu Kilisto, nkayende, ke udi Muana wa Nzambi bituadijila ku tshibangidilu, mu bu Nzambi buende, kadi tuetu tudi bana ba Nzambi anu bua Yesu, mu ngasa ne mu bu mpianyi.

Diyi dia kakudimuka muntu, dia kuikala munkatshi muetu tshituha, diakadi diule tente ne ngasa ne bulelela; tuakamona butumbi buandi, buakadi bu bua muana umuehele udi mulela kudi Tatu wandi. Yone 1:14.
Tangila kabidi : Ebelu 1:2; Lomo 8:15; Efeso 1:5-6.

34. Bua tshinyi udi umubikila se, Mukelenge wetu?

Bualu bua wakatupikula, mubidi ne muoyo, ku bubi ne ku tshinyangu tshia Diabolo, kakuyi ku mushinga wa ngolo anyi argent, kadi anu ku mashi ende a mushinga mukole, bua se tuetu tuikala Bantu bende.

Bua nudi bamanye ne, Tuakahikudibua, ke nku bintu bujimina, ku argent anyi ku ngolo, mu malu a hatuhu a muoyo wenu akanushilabo kudi batatu’enu; kadi nuakahikudibua ku mashi a mushinga mukole, bu a muana wa mukoko kai ne tshilema ne kai ne ditoba, ku mashi a Kilisto mene. 1 Petelo 1:18-19.
Kadi nuenu nudi tshisamba tshisungudibua, ne bakuidi ba bukelenge, ne tshisamba tshia tshijila, Bantu badi bikala ba Nzambi muine, bua nuenu nuambe bua buimpe bua Nzambi wakanubikilabua kunuhatula mu midima bua kunubuesha mu munya wandi wa dikema. 1 Petelo 2:9.
Bualu bua nuakasumbibua ku mushinga mukole; nunku nutumbishe Nzambi mu mubidi wenu. 1 Kolinto 6:20.
Bakanusumba ku mushinga mukole; kanulu bahika ba Bantu. 1 Kolinto 7:23.

LUMINGU LUA 14

35. Meyi bu nenku adi asua kuamba tshinyi : wakimitshibua ku bukole bua Nyuma Muimpe ne wa kaledibua kudi Malia?

Meyi bu nunku adi aleja se Muana wa Nzambi wa tshiendelele, udi Nzambi mulelela mu bikondo bionso ne udi wikala nunku, wakangata mubidi mulelela wa buntu ku mubidi ne mashi bia Malia mukaji utshivua kamama ku bukole bua Nyuma Muimpe, bua ikala ndedianganyi mulelela wa David, mufuanangana ne bana babo mu bionso, pa kumbusha bubi.

Ku tshibangidilu Diyi diakadiku, Diyi diakadi ne Nzambi, Diyi diakadi Nzambi. Yone 1:1.
Tatu, katataka untumbishe diatshimue n’ebe ne butumbi butuakadi n’abu n’ebe diambedi buloba kabuiku. Yone 17:5.
… Bankambua betu mbabo, kudibo nkudi Kilisto mufume mu buntu buandi, udi biandi ku mutu kua bonso, Nzambi mene, mutumbishibue tshidiendelele. Amen! Lomo 9:5.
Kuledibua kua Yesu Kilisto kuakadi nunku : Hakadi baba wandi Malia mubangila kudi Yosefe, diambedi kabayi banze kulua hohamue, bakamusangana muimitshisha difu kudi Nyuma Muimpe. Yosefe, bayandi, wakadi muntu muakane, yeye kakasua kumulesha kudi Bantu, wakamba kumulekela mu musokoko. Hakadiye welangana meshi a malu aa, muanjelo wa Mukelenge wakamueneka kudiye mu tshilota tshiandi, wakamba ne, Yosefe, muana wa Davidi, kutshinyi mua kuangata mukashi webe Malia, bualu bua udi muimita munda muendi ngua Nyuma Muimpe. Matayo 1:18-20.
Muanjelo wakamuandamuna ne, Nyuma Muimpe nealue kudi, ne bukole bua Udi Mutambe Bunene wa mu diulu nebu kubuikila bu ditutu; nebidike muana wa tshijila uwalela ne, Muana wa Nzambi. Luka 1:35.
Bualu bua katuena ne muakuidi munene udi kai mumanye muakukenga n’etu mu matekete etu, kadi tudi ne umue wakateyibua mu malu onso muomumue atudi tuteyibua n’au, kai ne bubi. Ebelu 4:15.
Tangila kabidi : Ebelu 7:26; Lomo 1:2-4; Galatia 4:4-5; Misambu 132:11; Filipoi 2:5-8.

36. Kuimitshibua kua tshijila ne kuledibua kua Kilisto bidi bikupetesha tshinyi?

Udi muakuidi wetu, ne ku dibinga diende ne tshijila tshiandi tshipuangana, udi ubuikila bubi buanyi kumpala kua Nzambi bunakimitshibua nabu.

Bua bulelela, kena ukuatshisha banjelo, kadi udi ukuatshisha tunkanunuina tua Abalahama. Nunku buakadiye n’abu mbua kufuanyishibua kudi bana babo mu malu onso, bua yeye alue muakuidi munene wa luse ne wa kueyemenyibua mu malu adi a Nzambi, bua kufileye milambu ya kubuikidila n’ai bantu mibi yabo. Bualu bua yeye nkayandi wakakenge hakateyibueye, yeye udi mumanye mua kukuatshisha badi bateyibua. Ebelu 2:16-18.
Disanka didi kudi muntu udi ne ditomboka diandi diumushibue, ne udi ne bubi buandi bubuikidibue! Misambu 32:1.
Kadi bua bualu buandi nuenu nudi mu Kilisto Yesu, wakavuishibua meshi a kudi Nzambi kutudi : ne buakane ne bujidibu ne buhikudibu. 1 Kolinto 1:30.

LUMINGU LUA 15

37. Miaku eyi : wakakengeshibua, idi yamba tshinyi?

Idi yamba se mu matuku onso a muoyo wende panshi pa buloba ebu, nangananga ku ndekelu kua muoyo ewu, wakatuala mu mubidi wandi ne mu muoyo wandi bujiti bua tshinji tshia Nzambi kudi bubi bua tshisamba tshia bantu, bualu bua ntatu yandi, ne ku mulambu wandi wa bupikudi wa pa buawu, wakapikula mubidi wetu ne muoyo wetu ku dinyoka dia tshiendelele, ne wakatupetela ngasa wa Nzambi, ne buakane ne muoyo wa tshiendelele.

Bualu bua Kilisto wakafua musangu umue bua malu mabi, muntu muakane wakafuila bantu babi, bua kulua n’etu kudi Nzambi; wakashihibua mubidi wandi, kadi wakavuishibua muoyo mu Nyuma wandi. 1 Petelo 3:18.
Nunku ne mmutahuluile luseke lua bintu hohamue ne bantu banene, ne yeye neabanyangane bintu binyenga mu nvita hohamue ne bantu bakole; bualu bua wakahumuna mashi a muoyo wandi too ne ku lufu, wakabadibua munkatshi mua bantu babi, hakatualeye mibi ya ba bungi, ne wakakuila benji ba malu mabi. Yeshaya 53:12.
Ne yeye udi bu mulambu wa kubuikila n’au mibi yetu; kengua mibi yetu nkayayi kadi bua mibi ya bonso ba ha buloba kabidi. 1 Yone 2:2.
Mu muanda eu mudi dinanga, kembua tuetu tuakunanga Nzambi, kadi bua yeye wakatunanga, wakatuma Muana wandi bu mulambu wa kubuikila n’au mibi yetu. 1 Yone 4:10.
Nzambi wakamujadika ku mesu kua bantu bua kuikalaye mulambu wa kubuikila n’au malu mabi a bantu, ku ditabusha dia mu mashi andi, bualu bua kulesha buakane buandi mu dihita diandi dia malu mabi akenzabo diambedi, bua lutulu lua Nzambi. Wakenza nunku bua kulesha buakane buandi mu tshikondo etshi, bua yeye kuikala muakane ne mubingishi wa muntu yonso udi witabuja Yesu. Lomo 3:25-26.
Tangila kabidi : 1 Petelo 2:21-25.

38. Bua tshinyi wa kakengeshibua kudi mulumbuluishi Pontio Pilate?

Bua se yeye, mupisha kayi ne bubi buenzeye kudi mulumbuluishi wa pa buloba, atupesha budishikaminyi ku tshilumbuluilu tshikole tshia Nzambi tshivua ne tshia kutubutula.

Bulelela, mu musoku eu, Helode ne Pontio Pilate ne bisamba bia bende ne bena Isalele bakadisangisha bua kuelela Muana webe wa tshijila Yesu, uwakela manyi ha mutu, tshifufu, ne bua kuenza malu onso akasungula tshianza tshiebe ne mutshima webe diambedi ne, alue. Bienzedi 4:27-28.
Wakabambila ne, Nuakulua ne muntu eu kundi ne Yeye udi utombuesha bantu; hanakumulumbuluisha malu andi ku mesu kuenu, tshiena mumusangane ne bualu bunudi bamubande. Luka 23:14.
Pilato wakaluhuka, wakalua kudibo kabidi, wakabambila ne, Tangilayi, nakulua n’andi kunudi bua nuenu numanye ne, Tshiena mumusangana ne dihila. Yone 19:4
Kadi bakamutaha mputa bua mibi yetu, bakamukuma bua malu mabi etu; dikenga didi divuisha ditalala dietu diakadi ham’bidi handi, ne tuakukoleshibua ku mibundabunda yandi. Yeshaya 53:5.
Tangila kabidi : Misambu 69:5; 2 Kolinto 5:21; Galatia 3:13.

39. Kudiku bualu bua pabuabu mukufua kuende pa mutshi mutshiamakana kabiyi lufu lua tshianana anyi?

Eyowa, bualu mukufua kuende nunku ndi mushindika se wakangambuila milawu yonso ivua pa mbidi panyi, bualu bua lufu lua pa mutshi mutshiamakana luvu lufu lua dinyoka dia kudi Nzambi.

Kabashiyi tshitalu tshiandi ku mutshi butuku bujima, bamujike anu dituku adi mene; muntu yonso muowa ku mutshi udi muedibue mulau kudi Nzambi; kanunyangi buloba budi Yehowa, Nzambi wenu unuha bua nuenu kubuhiana. Dutelenome 21:23.
Kilisto wakatuhikula ku mulau wa mukenshi, wakadivuisha bu mulau bua bualu buetu; bu muakafundabo ne, Muntu yonso udi mukudika ku mutshi udi ne mulau. Galatia 3:13.

LUMINGU LUA 16

40. Bua tshinyi Kilisto uvua ne tshia kushihibua?

Bualu bua buakane ne bulelela bua Nzambi bidi bilomba se bubi buetu kabuvua mua kufutshibua mu mushindu mukuabo kakuyi ku lufu lua Muana wa Nzambi nansha.

Kadi mamuma a mutshi wa lungenyi lua kujingulula malu mimpe ne malu mabi ku adi nansha; bualu bua mu dituku diudi wadia wewe neufue bulelela. Genese 2:17.
Kadi tudi tumutangila yeye wakakeheshibua kakese kudi banjelo, Yesu meine, bualu bua dikenga dia lufu muashibue tshifulu tahia butumbi ne buneme, bua ku ngasa wa Nzambi alabuile muntu yonso lufu. Bua bualu buakadi buakadi buakane kudiyi, bua bualu buandi bintu bionso bidiku, ne bintu bionso bidi bifukibua ku bukole buandi, hakalomboleye bana ba bungi ku butumbi, bua kuvuisha kapitene ka luhandu luabo mu buakane buonso ku makenga. Bualu bua yeye udi ujidila ne bobo badi bajidibua kabidi, bonso badi ba Tatu unmue : bua bualu ebu kena ufua bundu bua kubabikila ne Bana betu, Wamba ne,
Nangambile bana betu dina diebe,
Munkatshi mua bena ekelesia nengimbe misambu ya kukutumbisha n’ai.
Ne udi wamba kabidi ne, Meme mengikale mueyemena.
Ne udi wamba kabidi ne,
Ke même eu ne bana bakumpabo kudi Nzambi.
Bualu bua bana ba kuabanyangana mubidi ne mashi, yeye muine kabidi wakadiangatshila bintu bin’ebe muomumue; bua ku lufu luandi yeye amuvuishe tshianana udi ne bukole bua lufu, ndiabolo mene; ne bua yeye ahikule bonso aba bakadi bakuatshibue mu buhika mayuku onso a muoyo wabo bua ditshina diabo dia lufu. Ebelu 2:9-15.

41. Bua tshinyi wakajikibua?

Bua kujadika bulelela ne wakafua.

Yosefe wakangata tshitalu, wakatshinyengela ne tshilulu tshitoke tshia line, wakatshiladika mu lukita luandi luhia-luhia, luakadiye mumane kumbula mu dibue dinene, wakaditeka ku mushiku wa mbelu wa lukita, wakaya biandi. Matayo 27:59-60.
Hakashikisabo malu onso akadibo bamufunde, bakamutulula ku mutshi, bakamuladika mu lukita. Bienzedi 13:29.
Tangila kabidi : Luka 23:50-53; Yone 19:38-42.

42. Kadi pikala Kilisto mufue pa mutu petu, mmushindu kayi ututshidi petu tufue?

Lufu luetu kaluena difutu dia bubi buetu to, kadi ludi dishipa dia bubi buetu ne dibuela dia mu muoyo wa tshiendelele.

Bulelela, bulelela, ndi nuambila ne unvua diyi dianyi, witambusha wakuntuma, udi ne muoyo wa tshiendelele, kena ulua ku tshilumbu, wakumuka mu lufu, wakubuela mu muoyo. Yone 5:24.
Kadi ndi mujikila hankatshi ha malu a abidi : ndi njinga bua kumuka hanu bua kuikala ne Kilisto; bua bualu ebu budi butamba buimpe… Filipoi 1:23.
Ka même muena majia! Wansulula ku mubidi wa lufu elu nganyi? Lomo 7:24.

43. Tshitudi tupeta kabidi ku didifila dia Kilisto ne lufu luende pa mutshi mutshiamakane ntshinyi?

Ku bukole buende bunene, muntu wetu mukulukulu udi mushipibue, mufue ne mujikibue nende, bua se nkuka mibi ya mubidi kayitukokeshi, kadi bua tuetu tudifile nkayetu bu mulambu wa kumusakidila nawu.

Tudi bamanye bualu ebu ne, Muoyo wetu mukulukulu wakashipibua n’andi ku mutshi mutshiamakane, bua mubidi wetu wa bubi kushimishibua; bua tuetu bua tuetu katuikadi mu buhika bua bubi kabidi. Bua muntu udi mufue udi mubingishibue ku bubi. Bituikala bamane kufue ne Kilisto, tudi mu muoyo kabidi… Muomumue nuenu kabidi, nudibale ne, tudi bafue ku bubi, kadi tudi ne muoyo kudi Nzambi mu Kilisto Yesu. Nunku kanuitabushi bua bubi bukokeshe mu mibidi yenu ifuafua, bua nuenu nutumikile nkuka yai. Lomo 6:6-8, 11-12.
Nuakajikibua n’andi mu dibatiza, munuakabishibua n’andi munda muadi kabidi, bualu bua ditabusha dienu dia mu kuenza kua Nzambi wakamubisha munkatshi mua bafue. Kolosai 2:12.
Tangila kabidi : Lomo 12:1.

44. Bua tshinyi tudi tukumbaja ne wakapueka mu miaba ya lufu?

Bua se mu matetshibua anyi makole, ngikala mutuishibua se Mukelenge wanyi Yesu Kilisto, ku ntatu yende idi kayiyi mua kumvuija, ku dimutatakajangana ne ditatshishibua bia kakengeshibueye nabi pa mutshi mutshiamakane ne kumpala; wakansulula ku ntatu ne makenge a mu ngena.

Kadi Yehowa wakasua kumukuma, yeye wakamusamisha. Halueye kufila muoyo wandi bu mulambu wa kubuikila n’au mibi, yeye neatangile tunkanunuina tuandi, nealeheshe matuku a muoyo wandi, ne muanda udi Yehowa musungule bua kuwenza newikale ne diakalengele mu tshianza tshiandi. Yeshaya 53:10.
Hakafika diba ha isatu, Yesu wakela diyi diandi bikole ne, Eloi, Eloi, lama sabakatani? Kukudimuna kua muaku ne, Nzambi wanyi, Nazambi wanyi, wakundekela tshinyi? Matayo 27:46.

LUMINGU LUA 17

45. Dibika dia Yesu ku lufu didi ditukuatshisha ku tshinyi?

Tshia kumpala, ku ditshimuna diende dia lufu mu dibika diende, tudi tubuela petu mu buakane bua katupetelayi mu lufu luende;

Tshibidi, ku bukole buende, tuetu petu tudi, bituadijila ku lelo babike bua tuikale ne muoyo bupiamupia;

Ne tshia ndekelu, mu dibika dia Kilisto tuetu petu tudi ne dijadika dilelela dia dibika dietu ku bafue ne butumbi.

Ne bikala Kilisto kayi mubishibue ku bafue, ditabusha dienu didi hatuhu, ne nutshidi mu malu mabi enu… Hamana mubidi eu mubole kuluata udi kawi mubole, ne hamana mubidi eu udi ufua kuluata udi kawi ufua tshiendelele, hashishe, diyi diakafundabo nedishike ne, Lufu luakaminyibua mu kulutamba kua Kilisto. 1 Kolinto 15:17, 54.
Bianuambilabo bualu bua Kilisto ne, Yeye wakabishibua ku bafue, munyi mudi bakuabo ba munkatshi muenu bamba ne, kakuena dibika dia bafue? 1 Kolinto 15:12
Bikala Nyuma wa yeye wakabisha Yesu ku bafue muikale munda muenu, yeye wakabisha Kilisto Yesu ku bafue neahe kabidi mibidi yenu ifuafua muoyo, bualu bua Nyuma wandi udi usomba munda muenu. Lomo 8:11.
Tangila kabidi : 1 Petelo 1:3,21; Kolosai 3:1-5, Lomo 4:24; 6:4; Efeso 2:5.

46. Udi umvua tshinyi bua miaku eyi ne wakabanda mu diulu?

Miaku eyi idi indeja ne Yesu Kilisto wakambuibua ha buloba uya mu diulu ku mesu kua bayidi bandi ne udi musombemu bua bualu buetu, too ne palueye kabidi bua kulumbuluisha badi ne muoyo ne bafue.

Hakambeya diyi edi, hakadibo bamutangila, wakangatshibua mu diulu; ditutu diakamuangata, kababamumona kabidi. Bienzedi 1:9.
Yesu wakamuambila ne, Muomu; kadi ndi numanyisha ne ku dituku adi nenumone Muana wa muntu mushikame ku tshianza tshia balume tshia Bukole, ulua biandi ha matutu a mu diulu. Matayo 26:64.
Hakabambila Mukelenge Yesu nunku, wakangatshibua mu diulu, wakashikama ku tshinaza tshikole tshia Nzambi. Mako 16:19.
Udi ubahisha nganyi? NKilisto Yesu mene wakafua, E, bulelela, wakabishibua ku lufu, udi ku tshianza tshikole tshia Nzambi, udi utuakuila kabidi. Lomo 8:34.
Bualu bua tuetu tudi ne muakuidi munene wakuhita mulu onso, Yesu Muana wa Nzambi mene, tulamate dijukula dia ditabusha dietu. Ebelu 4:14.
Ne bakamba ne, Nuenu Bena Galela, nudi bimane nutangidila mu diulu tshinyi? Yesu eu wakadi n’enu wakubandishibua mu diulu, nealue kabidi bu munuakamumona ubanda mu diulu. Bienzedi 1:11.
Hashishe, tshimanyinu tshia Muana wa muntu netshimueneke mu diulu; bisamba bionso bia ha buloba nebidile, nebimone Muana wa muntu ulua ha matuta a mu diulu ne bukole buandi ne butumbi buandi bunene. Matayo 24:30.
Tangila kabidi : Efeso 4:10; Luka 24:50-51; Ebelu 7:25; 9:11,24,25; Kolosai 3:1-3.

47. Kadi Kilisto kena wikalangana netu too ne ku nshikidilu kua buloba bu muakatulayaye anyi?

Yesu Kilisto udi muntu ne Nzambi mulelela. Bua mu buntu buende kena wikala ha buloba mpidieu, kadi mu bu Nzambi buende, ne mu bumfumu buende, ne mu ngasa wende ne Nyuma wende, Kilisto kena uya kula netu tshiendelele.

Nudi ne bahele matuku onso munkatshi muenu, kadi kanuena nanyi même matuku onso. Matayo 26:11.
Nubayishe mua kuenzabo malu onso anakunuambila; ne monai, ndi n’enu matuku onso to ne kunshikidilu kua tshikondo etshi. Matayo 28:20.
Nakafuma kudi Tatu, nakulua ha buloba; ndi ngumuka ha buloba kabidi, nempingane kudi Tatu. Yone 16:28.
Mema tshiena ngikala ha buloba kabidi, kadi aba badi ha buloba, même ndi ndua kudi. Tatu wanyi wa tshijila, ubalame mu dina diebe diwakumpa, bua bobo kuikala bamue bu mutudi bietu bamue. Yone 17:11.
Nyuma wa bulelela mene udi ba ha buloba kabai bamanye mua kuangata, bua bobo kabena bamumona, kabena bamumanye bua yeye utu wikala n’enu, neikale munda muenu. Yone 14:17.
Kadi halua Nyuma wa bulelela, yeye neanulombole mu malu malelela onso; bua yeye kena udiambila, kadi neambe anu malu unvueye, neanuambile malu alualua. Yone 16:13.
Tangila kabidu : Efeso 4:8; Bienzedi 3:21.

48. Kadi, pikala buntu bua Yesu Kilisto kabuyi kuonso kudi bu Nzambi buende, bitupa biandi bibidi bidi bitahuluka anyi?

Nansha kakese, bu mudi bu Nzambi buende kabuyi mua kusokokibua ne buikala koku miaba yonso, pananku budi bunene kudi bumuntu buende bua kangatayi ne kuikalayi momu kayi ubulekela ne kushala nkayende mulamatanganamu.

Diulu didi nkuasa wanyi wa butumbi, buloba budi tshitekelu tshia munshi mua makasa anyi; Mukelenge udi wamba ne, Nenungibakile nsubu kai? Nengikale ne tshikishilu mu muaba kai? Bienzedi 7:49.
Yehowa udi ukonka ne, Muntu udi mua kusokoma miaba ya mu busokoko indi tshiyi mumanye mua kumutangila, anyi? Yehowa udi ukonka ne, Tshiena ngusha diulu ne buloba tente anyi? Yelemiya 23:24.
Bualu bua munda mua Kilisto nkayandi mudi muikale tshiuwidi tshijima tshia Bunzambi mu tshikadilu tshia mubidi. Kolosai 2:9.
Kakuena muntu wakubanda mu diulu anu yeye wakufuma mu diulu, Muana wa muntu mene, udi biandi mu diulu. Yone 3:13.
Tangila kabidi : Yone 11:15; Matayo 28:6.

LUMINGU LUA 18

49. Dibanda dia Kilisto mu diulu didi ne dikuatshisha kayi kutudi?

Tshia kumpala tudi ne muakuidi wetu mu diulu Kilisto mene kumpala kua Tatu wende.

Tshibidi, mumana kuikala ne mubidi wetu mu diulu, tudi ne bujadiki bujalama se yeye, Mutu, neatubandishe kudiye tuetu mene bidimba.

Ne tshia ndekelu, tuetu aba panshi tudi tupeta Nyuma wende mu manshintu, bu tshieya tshidi tshijadika ne tshidi tshitupa bukole bua kukeba ki amu bintu bia panshi, kadi kabidi bidi mulu, muaba udi Kilisto musomba ku dia bukole dia Nzambi.

Bana banyi bakese, ndi nufundila malu aa bua nuenu kanuenji bibi. Bienza muntu mukuabo bibi, tudi ne Muakuidi kudi Tatu, Yesu Kilisto udi muakane. 1 Yone 2:1.
Udi ubahisha nganyi? Nkilisto Yesu meine wakafua, E, bulelela, wakabishaibua ku lufu, udi ku tshianza tshikole tshia Nzambi, udi utuakuila kadidi. Lomo 8:34.
Mu nzubu wa Tatu wanyi mudi miaba ya bungi ya kuikala; bu bualu ebu kabuyi bulelela, nakadi kunuambila; nenye ku mulongoluela muaba. Yone 14:2; 20:17.
Tangila kabidi : Yone 20:17, Efeso 2:6; Yone 14:16; Bienzedi 2:1, 33; 2 Kolinto 1:22; 5:5; Kolosai 3:1; Filipoi 3:14.

50. Bua tshinyi tudi tusakidila ne « udi musombe ku tshianza tshia balume tshia Nzambi »?

Bualu bua Yesu Kilisto wakabanda mu diulu, kuaka udi udileja bu Mfumu wa Ekelezia wa bena Kilisto, ku bu mfumu ebu Tatu Nzambi udi ulombola bintu bionso.

Yesu wakalua kudibo, wakabambila ne, Bakumana kumpa bukokeshi buonso mu diulu ne ha buloba. Matayo 28:18.
Tatu kena ulumbuluisha muntu, kadi yeye wakuha Muana bulumbuluishi buonso. Yone 5:22.
Buakenzeye mu Kilisto hakamubisheye ku bafue ne hakamushikikeye ku tshianza tshiandi tshia bukole mu miaba ya mu diulu, kule ku mutu kua bunfumu buonso ne bukokeshi buonso ne bukole buonso ne bukelenge buonso ne dina dionso ditedibua, kengamu mu tshikondo etshi kadi mu tshikondo tshilualua kabidi. Wakavuisha bintu bionso munshi mua makasa andi, wakamuha bua kuikaleye mutu wa malu onso a mu ekelesia, udi mubidi wandi, tshiuwidi tshia udi usha bintu bionso tente. Efeso 1:20-23.
Tangila kabidi : Kolosai 1:18.

LUMINGU LUA 19

51. Bukelenge ebu bua mfumuetu, Kilisto, budi ne dikuatshisha kutudi ku tshinyi?

Tshia kumpala, ku Nyuma Muimpe wende, udi utumuangajila, tuetu bitupa bia mubidi wende, bipedi bionso bia mu diulu;

Hashishe, ku bukole buende udi utukuba ne utuluila mvita kudi bena lukuna bonso.

Yeye wakahueka udi muomumue ne yeye wakabanda kule ha mutu ha mulu onso bua kusheye bintu bionso tente. Efeso 4:10.
Nunku Mukanda wa Nzambi udi wamba ne, Hakabandaye mu diulu, wakaya ne bakatambeye bukole mu buhika, wakaha bantu maha abo. Efeso 4:8.
Ndi nyiha (mikoko yanyi) muoyo wa tshiendelele; kayena ifua tshiendelele, kakuena mukuabo udi udi winyenga mu tshianza tshianyi. Tatu wakuimpa udi mutambe bonso bukole, kakuena wainyenga mu tshianza tshia Tatu. Yone 10:28-29.
Wewe neubatshibule ne dikombo tshia tshiamu; neubasunsule bu mudibo basunsula luesu lua mufumbi wa ngesu. Misambu 2:9.
Tangila kabidi : Misambu 110:1-2.

52. Mbusambi kayi buwudi upeta mu kulua kua Kilisto kua tshiakabidi bua kulumbuluisha badi ne muoyo ne bafue?

Mbua se mu ntatu ne makenga, ndi ngindila, ne muoyo mukole, bu mulumbuluishi, eu mene wakadileja kumpala kua bionso ku tubadi tua Nzambi, ungumbushila pa nanku makenga onso;

Ndi muindila kabidi se yeye ne ela mu lukanu lua tshiendelele bena lukuna bende ne banyi, ne udi ungangata popamue ne basungula bonso mu disanka ne butumbi bua mu diulu.

Habanga malu aa kulua, nubanduluke, nutangile mulu, bualu bua bunuhikudi buenu budi ha buihi. Luka 21:28.
Kambiobio nkayabi bidi bienza nunku, kadi tuetu kabidi badi ne mamuma a kumudilu a Nyuma Muimpe, tuetu bine tudi tutua mikemu munda muetu, hatudi tuindila buhianyi buetu bua bana, mbuhikudibu bua mibidi yetu mene. Lomo 8:23.
Bualu bua kuetu mene kudi mu diulu, kutudi tuindila kabidi Musungidi, Mukelenge Yesu Kilisto; Filipoi 3:20.
Tangila kabidi : Tito 2:13; 2 Tesalonike 1:6-10; 1 Tesalonike 4:16; Matayo 25:41-43; Matayo 25:34.

BUA NZAMBI NYUMA MUIMPE

LUMINGU LUA 20

53. Udi witabusha tshinyi bua Nyuma Muimpe?

Tshia kumpala, ndi ngitabuja se udi Nzambi tshiendelele popamue ne Tatu ne Muana;

Tshibidi, se udi mumpeshibua meme panyi kabidi, udi ungenzeja, ku ditabuja dilelela, bua ngikala tshitupa tshia Kilisto ne muabanyanganyi nende wa bilengele biende bionso, udi unsamba ne udi ushala nanyi tshiendelele.

Buloba kabuadi busunguluka, buakadi butuhu; midima yakadihu; Nyuma wa Nzambi wakadi unyunguluka ha mutu ha mai. Genese 1:2.
Anyi, kanuena bamanye ne mubidi wenu udi ntembelo wa Nyuma Muimpe udi munda muenu, unudi nuangata kudi Nzambi, anyi? 1 Kolinto 6:19.
Wakatujadika n’enu mu Kilisto, wakatuela manyi ha mutu, nNzambi; wakatutekela tshimanyishilu tshiandi ne wakatutekela tshimanyishilu tshiandi ne wakatuha tshieya tshia Nyuma Muimpe mu mitshima yetu kabidi. 2 Kolinto 1:21-22.
Walamata kudi Mukelenge udi n’andi nyuma umue. 1 Kolinto 6:17.
Kadi Petelo wakamba ne, Anania, bualu kai Satana wakusha mutshima webe tente bua wewe kudinga Nyuma Muimpe ne bua kusokoka tshituha tshia mushinga wa budimi? Bienzedi 5:3.
Nunku bena ekelezia ba mu Yudaya yonso ne ba mu Galela ne ba mu Samalea bakadi ne ditalala, bakadi badiunda mu bualu Nzambi; bakadi benda mu ditshina dia Mukelenge ne mu disamba dia Nyuma Muimpe; bakadi bavulangana ba bungi. Bienzedi 9:31.
Bualu bua meme ndi ne bukokeshi ebu, yai bienu, nuvuishe ba bisamba bionso bayidi, nubabatize mu dina dia Tatu ne mu dia Muana ne mu dia Nyuma Muimpe. Matayo 28:19.
Nendombe Tatu, yeye neanuhe Musambi mukuabo, ikale n’enu tshiendelele, nyuma wa bulelela mene… Yone 14:16.
Bianuhendabo bua dina dia Kilisto, nudi ne disanka; bualu bua Nyuma wa butumbi ne Nyuma wa Nzambi udi unuikila ham’bidi henu! 1 Petelo 4:14.
Tangila kabidi : Yeshaya 48:16; 1 Kolinto 3:16; Galatia 3:14; 1 Petelo 1:1-2.

LUMINGU LUA 21

54. Udi witabuja tshinyi bua Ekelezia wa tshijila wa buloba bujima?

Ku ndediangana yonso ya bantu, bibangila ku ntuadijilu wa buloba too ne ku nshikidilu wa bikondo, Muana wa Nzambi udi usangisha mu nyunguluilu wende tshisumbu tshia bantu bakasungulaye bua bikale ne muoyo wa tshiendelele. Udi ukuba tshisumbu etshi ne utshilama kudi Nyuma wende ne Diyi diende mu bobumue bua ditabuja dilelela; ne meme panyi ndi mambala watshi udi ne muoyo ne nenshala nenku tshiendelele.

Bua bantu bakadianjileye kumanya diambedi yeye wakadianjila kubasungula kabidi, bua kuikalabo bafuanyikijibue ku tshifuanyikishi tshia Muana wandi, bua yeye ikale muan’a bute munkatshi mua bana babo ba bungi. Bakadianjileye kusungula, yeye wakababikila kabidi; ne bakabikileye, yeye wakababingisha kabidi; ne bakabingisheye, yeye wakabatumbisha kabidi. Lomo 8:29-30.
… too na halua tshikondo tshia dikumbana dia bihungu, bua kusangisha bintu bionso mu Kilisto, ne bidi mu diulu ne bidi hanshi ha buloba. Mu Kilisto Yesu mutuakavuishibua buhianyi, hatuakadianjila kusungudibua bu muvueye muhangidishe, nyeye udi wenzesha malu onso bu mudi kudijingulula kua disua diandi; bua tuetu tuikale banyishi ba butumbi buandi, tuetu mene, bakadianjila kuikala ne ditekemena mu Kilisto. Nuenu kabidi, hanuakamana kunvua diyi dia bushua kudiye, lumu luimpe lua luhandu luenu, hanuakamuitabusha kabidi, nuakangata tshimanyishilu tshia Nyuma Muimpe mulatibue. Efeso 1:10-13.
Nenvudishangane tunkanunuina tuebe bungi bu mitoto ya mulu; nempe tunkanunuina tuebe buloba ebu buonso, bisamba bionso bia ha buloba nesankishibue bua tunkanunuina tuebe. Genese 26:4.
Ndi nyiha muoyo wa tshiendelele; kayena ifua tshiendelele, kakuena mukuabo udi winyenga mu tshianza tshianyi. Tatu wakuimpa udi mutambe bonso bukole, kakuena wainyenga mu tshianza tshia Tatu. Meme ne Tatu tudi bamue. Yone 10:28-30.
Yeye kabidi neanujadike too ne kunshikidilu, bua kanuiakadi ne tshia kunubandabo n’atshi mu dituku dia Mukelenge wetu Yesu Kilisto. 1 Kolinto 1:8.
Yehowa udi wamba ne, Bu mindi ngamba, etshi ntshihungidi tshindi mpunga n’abo : nyuma wanyi udi ham’bidi hebe, ne mei anakuteka mukana muebe, kabiena biumuka mukana muabe, anyi mukana mua bana bebe baledibue, anyi mukana mua bikulu bebe, ku dituku edi too ne tshiendelele. Yehowa udi wamba nunku. Yeshaya 59:21.
Munyi muamutendekenabo kabai banze kumuitabusha? Munyi muamuitabushabo kabai banze kunvua lumu luandi? Munyi munvuabo lumu luandi kabai ne muambidi. Munyi muabambilabo kabai batumibua? Mbu muakafundabo ne, Makasa malengele nga bantu badi balua ne Lumu luimpe lua malu mimpe. Kadi bonso kabakatelesha ku lumu luimpe. Bua Yeshaya udi wamba ne Mukelenge, wakuitabusha mutuakuamba nganyi? Nunku ditabusha didi difuma ku diunvua, ne diunvua didi bua diyi dia Kilisto. Lomo 10:14-17.
Ku dituku ku dituku bakadi bananukila kudisangisha mu ntempelo, ne mutshima umue, kunsubu yabo bakadi batshibula bidia, bakadi badia bidia biabo ne disanka ne mitshima y a kanemu. Bienzedi 2:46.
Nunanukila bua kulama bobumue buenu bua mu Nyuma Muimpe mu tshisuikidi tshia ditalala. Mubidi udi umue ne Nyuma udi umue, bu munuakabikidibua kabidi mu ditekemena dimue dia dibikidibua dienu. Mukelenge umue udiku, ditabusha dimue, dibatiza dimue, Nzambi umue, tatu wa bonso, udi ku mutu kua bonso,udi wenzesha bonso, udi munda mua bonso. Efeso 3:3-6.
Nuenu bienu, bualu bunuakunvua ku tshibangidilu buikale munda muenu. Bikala bualu bualu bunuakumvua buikala munda muenu, nuenu kabidi nenuikale munda mua Muana, ne munda mua Tatu. Eu udi mulayi wakatulayaye ne, Muoyo wa tshiendelele mene, Nakanufundila malu aa bua bobo badi basue kunuhambuishe. Ne nuenu bienu, diedibua dia manyi dinuakuangata kudiye didi dikale munda muenu. Nunku kanuena ne bualu bua muntu anuyishe, kadi bu mudi diela diandi dia manyi dinuyisha bua malu onso, did dilelela kabidi ne kadiena mashimi, bu muakanuyishadi, nushale munda muandi. 1 Yone 2:24-27.
Tangila kabidi : Lomo 1:16; Misambu 71:17-19; Matayo 16:18; 1 Kolinto 11:26.

55. Udi unvua tshinyi bua bobumue bua bansantu?

Tshia kumpala, nguvua bua se bena kuitabuja bonso mu tshibungi tshiabo ne umue pa buende, bu bitupa bia Kilisto Mukelenge, badi babanyangana bilenge biende bionso ne bipedi biende bionso;

Pashishe, bua se muena kuitabuja yonso udi ne tshia kumanya se udi mulombibua bua kukuata mudimu, ne muoyo mutoke ne kabidi ne disanka, bipedi bionso bidiyi mupeta, bua dikuatshisha nabi ne bua lupandu lua bakuabo ba mambala.

Malu atuakutangila ne atuakunvua, tudi tunuambila kabidi, bua nuenu nuangate buobumue n’etu; bulelela, buobumue buetu budi ne Nzambi ne Muana wandi Yesu Kilisto. 1 Yone 1:3.
Nzambi udi wa kueyemena, yeye nguakanubikila mu buobumue bua Muana wandi Yesu Kilisto Mukelenge wetu. 1 Kolinto 1:9.
Kadi muntu ne muntu udi uheshibua dimueneka dia Nyuma bua kukuatshishangana. 1 Kolinto 12:7.
Bualu bua bu mudi mubidi umue, ne udi ne bituha bia bungi, ne bituha bionso bia mu mubidi bidi bia bungi kadi bidi mumubidi umue; nunku mudi Kilisto kabidi. Bualu bua mu Nyuma umue buonso buetu tuakabatijibua mu mubidi umue, ne tudi Bena Yuda anyi Bena Gelika, anyi bahika anyi badishikamine; bakatunuisha Nyuma umue. 1 Kolinto 12:12-13.
Muntu ne muntu katangidi malu andi nkayau, kadi muntu ne muntu atangile kabidi malu a bakuabo.Nuikale ne meshi a munda muenu akadi kabidi munda mua Kilisto Yesu. Yeye wakadi muikale ne Bunzambi mene, kadi kakabala buobumue buandi ne Nzambi bu tshintu tshia kulaminyina bikole; kadi yeye wakadiumushila bimanyinu bia butumbi buandi, hakangataye mubudi wa muhika, hakalueye mu tshifuanyikishi tshia muntu. Filipoi 2:4-7.
Tangila kabidi : Lomo 8:32; 1 Kolinto 12 ne 13.

56. Udi witabuja tshinyi bua dijimija dia mibi?

Bualu bua bu mudi Kilisto mumana kufuta bionso bua bualu buabo, Nzambi kena usua kuvuluka bua mibi yanyi tshiendelele, nasha bua butekete bua buntu buanyi bundi ne tshia kuluangana nabo mu matuku a muoyo wanyi onso; ne Udi umpe mu ngasa wandi buakana bua Kilisto Yesu bua se meme tshipitshi kabidi ku tshilumbuluidi tshiende.

Ne yeye udi bu mulambu wa kubuikila n’au mibi yetu; kengua mibi yetu nkayai, kadi wa mibi ya bonso ba ha buloba kabidi. 1 Yone 2:2.
Ne Nzambi munda mua Kilisto wakadi ulengesha ba ha buloba kudiye, kakababadila malu mabi abo, ne wakateka munda muetu diyi dia kulengeshisha bakuabo kudiye. Nunku tudi miloho bua bualu bua Kilisto, bu mudi Nzambi munusengelele ne diyi dietu,nunku tuetu tudi tunusengelela bua bualu bua Kilisto ne, Nulengeshibue ne Nzambi. Yeye nguakadi kai mumanye bubi, Nzambi wakamuvuisha bubi bua bualu buetu; bua tuetu tuikale buakane bua Nzambi munda muandi. 2 Kolinto 5:19-21.
Kena mutuenzele bu mudi mibi yetu, kena mutufute bu mudi malu etu a tshishiku. Bua bu mudi diulu kulu kule ha mutu ha buloba, mbu mudi bunene bua luse luandi lujalame kudi badi bamunemeka. Bu mudi luseke lua esete kule ku wesete, mbu mudiyi mumushe matombokela etu kule ktudi. Misambu 103:10-12.
Ka meme muena majia! Wansulula ku mubidi wa lufu elu, nganyi? Ndi nsakidila Nzambi bua Yesu Kilisto Mukelenge wetu! Nunku meme hanyi ku meshi anyi ndi nkuatshila mikenshi ya Nzambi mudimu, kadi ku mubidi wanyi ndi nkuatshila mukenshi wa bubi mudimu. Lomo 7:24-25.
Nunku kakuena dihila mpidiu kudi badi mu Kilisto Yesu. Bualu bua mukenshi wa Nyuma wa muoyo wa mu Kilisto Yesu wakampikula ku mukenshi wa bubi ne wa lufu. Bualu bua malu akadi mikenshi kayi ne bukole bua kuenza bua yakadi mitekete bua mibidi ya bantu, Nzambi, hakatumeye Muana wandi meine ne mubidi mufuane wa malu mabi, ne bua bualu bua bubi, wakahisha bubi mu mubidi; bua buakane budi mikenshi yamba bushikishibue munda muetu, badi kabai benda mu malu a mubidi kadi badi benda mu malu a Nyuma. Lomo 8:1-4.
Kabena balumbuluisha wamuitabusha, kadi bakumana kulumbuluisha wahidia kuitabusha, bualu bua kakitabusha dina dia Muana umuehele mulela wa Nzambi. Yone 3:18.
Tangila kabidi : Yelemiya 31:34; Misambu 103:3-4; Lomo 7:24-25.

LUMINGU LUA 22

57. Dibisha dia mubidi wa muntu mufue ku lufu didi dikupesha ditekemena kayi?

Dia se muoyo wanyi mukese, hanafua, newikala, muangatshibue kudi mfumu’au, Kilisto mene, nkayau, kadi mubidi pawu, mujula ku bukole bua Yesu Kilisto, neusangile tshiakabidi ne muoyo ne neufuanangane ne mubidi wa butumbi wa Yesu Kilisto.

Yesu wakamuambila ne, Bulelela, ndi nkuambila ne, Lelu wewe newikale n’anyi mu Paladiso. Luka 23:43.
Bualu bua kudi meme kuikala ne muoyo nKilisto, ne kufua kudi kuhita mushinga muimpe. Bingikala ne bualu bua kuikala ne muoyo mu mubidi,--ne bikala bualu ebu mamuma a mudimu wanyi, tshiena mumanye bualu bunasungula. Kadi ndi mujikila hankatshi ha malu abidi : Ndi njinga bua kumuka hanu bua kuikala ne Kilisto; bua bualu ebu budi butamba buimpe... Filipoi 1:21-23.
Bualu bua mubidi eu mubole udi ne bualu bua kuluata udi kawi mubole, ne mubidi eu udi ufua udi ne bualu bua kuluata udi kawi ufua tshiendelele. 1 Kolinto 15:53.
Kadi meme hanyi ndi mumanye ne, Muhikudi wanyi udi ne muoyo; ne mu matuku a kunshikidilu yeye neimane ha buloba. Habutuka dikoba dianyi, hashishe, tshiyi ne mubidi wanyi, nemmonangana ne Nzambi. Yobo 19:25-26.
Bananga, katataka tudi bana ba Nzambi; kadi kabuena buanze kumanyibua mutuikala. Tudi bamanye ne, biamueneshibueye, netuikale bafuanangane n’andi; bualu bua netumone bu mudiye. 1 Yone 3:2.
Bualu bua kuetu meine kudi mu diulu, kutudi tuindila kabidi Musungidi, Mukelenge Yesu Kilisto; yeye neakudimune mibidi ya buhuekele buetu bua kufuananganai ne mubidi wandi wa butumbi, bu mudi kuenza kuandi kudiye mumanye mua kuvuisha n’aku bintu kunyima kuandi. Filipoi 3:20-21.
Tangila kabidi : 1 Kolinto 15.

58. Ditekemena kayi didi upeta mu dijadika dia se :ne Muoyo wa tshiendelele?

Bulelela, katataka, ndi nguvua mu muoyo mbangilu wa disanka dia tshiendelele, ne nempeta dikumbana tente panyima pa muoyo eu-didi disu kadiyi dianji kumona, didi didio kadiyi dianji kunvua, didi muntu nansha umue kayi muanji kunvua mu muoyo wende- ne bionso abi bua kutumbisha Nzambi tshiendelele.

Bulelela, mu nsubu eu tudi tutua mikemu, bualu bua tudi tujinga bua kuluatshishibua ne nsubu wetu udi ufuma mu diulu; nunku kabidi, bitualuatshishibua, kabena batusangana butaka. 2 Kolinto 5:2-3.
Kadi bu muakafundabo ne, Malu adi disu kadiyi dianze kutangila, ne ditshu kadiyi dianze kunvua, adi kai manze kubuela mu mutshima wa muntu, malu onso akalongoluela Nzambi badi bamunanga. 1 Kolinto 2:9.
Eu udi muoyo wa tshiendelele, bua bobo bakumanye wewe Nzambi umuepele mulelela, ne yeye uwakatuma, Yesu Kilisto mene. Yone 17:3.

LUMINGU LUA 23

59. Ne katataka, bionso ebi bidi bikuambuluisha kutshinyi bua kubitabuja?

Bua meme kuikala muakana mu Kilisto kumpala kua Nzambi ne bua kuikala muhianyi wa muoyo wa tshiendelele.

Monai, mutshima wa udi udibandisha kawena muakane munda muandi; kadi muntu muakane neikale ne muoyo bua lulamatu luandi. Habakuka 2:4.
Bualu bua buakane bua Nzambi buakubuluibuamu ku ditabusha ne kuditabusha; bu muakafundabo ne, Muntu muakane neikale ne muoyo ku ditabusha. Lomo 1:17.
Udi witabusha Muana udi ne muoyo wa tshiendelele; kadi udi uhidia Muana kena umona muoyo, tshishi tshia Nzambi tshidi tshishala n’andi. Yone 3:36.

60. Udi muakane kumpala kua Nzambi munyi?

Ndi muakana kumpala kua Nzambi anu ku ditabuja dilelela mu Kilisto nkayadi. Ne kabidi, nansha mudi muoyo wanyi untuisha bikola bua se ndi muenza bibi bitamba ku mikenji yonso ya Nzambi, ne tshiyi mulonda mukenji nansha umue, ne ndi muikala mutungunuka matuku onso mu malu mabi, Kadi Nzambi, kakuyi ku buimpe buanyi nansha bukese kadi anu ku ngasa tshianana, Udi umpesha ne unsakidila midimu mimpe ya kuvuijibua mupiamupia, buakana ne bupuangana bua Kilisto, bienza bu ne katshia tshitu muanji nkuenza bualu bubi nasha kasangu kamue, ne bienza bu ne mu meme nkayanyi ndi mudipetela butumika bulelela ebu budi bumpetela kudi Kilisto bualu buanyi; anu ku bualu bumue se mbiakidila amu ne muoyo wa ditabuja.

Kadi katataka buakana bua Nzambi buakumueneshibua butahuluke ku mikenji, bu mudibo babuamba mu mikenshi ne kudi baprofete…Badi babingishibua anu hatuhu ku ngasa wandi bualu bua dihikula didi mu Kilisto Yesu. Lomo 3:21,24.
Kadi tudi bamanye ne kakuena muntu wabingishibua bua kuenza kua mikenshi kadi anu ku ditabusha dia mu Yesu Kilisto; tuetu kabidi tuakitabusha Kilisto Yesu bua kubingishibua ku ditabusha dia mu Kilisto, kenku kuenza kua mikenshi, bualu bua kakuena muntu wabingishibua ku kuenza kua mikenshi. Galatia 2:16.
Bualu bua nudi basungidibue ku ngasa bua ditabusha; ne diodi kadiena difuma kunudi, ndiha dia Nzambi; kadiena difuma ku midimu, bua muntu kaditumbishi. Efeso 2:8-9.
Ne bua kunsanganabo munda muandi, tshiyi ne buakane buanyi budi bufume ku mikenshi, kadi ngikale ne buobo abu budi bua ditabusha dia mu Kilisto, buakane mene budi bufuma kudi Nzambi hangitabusha. Filipoi 3:9.
Nunku tumanye bishi? Tudi tubatamba buimpe, anyi? Nasha kakese. Bualu bua tuakudianjila kubanda Bena Yuda ne Bena Gelika kabidi ne, Buonso buenu nudi munshi mua bukokeshi bua bubi, bu muakafundabo ne kakuena muntu udi muakane, nasha umue. Lomo 3:9-10.
Kadi ndi mona mukenshi mukuabo mu mubidi wanyi udi uluangana ne mukenshi wa mu meshi anyi, ne udi umbuesha mu buhika bua mukenshi wa bubi udi mu mubidi wanyi. Lomo 7:23.
Bukenshi kabuena bubadibua kudi muntu udi wenza mudimu bu bua ngasa, kadi budi bubadibua bua dibanza. Lomo 4:4.
Bana banyi bakese, ndi nufundila malu aa bua nuenu kanuenji bibi, tudi ne Muakuidi kudi Tatu, Yesu Kilisto udi muakane; ne yeye udi bu mulambu wa kubuikila n’au mibi yetu; kengua mibi yetu nkayai, kadi wa mibi ya bonso ba ha buloba kabidi. 1 Yone 2:1-2.
Ne Nzambi munda mua Kilisto wakadi ulengesha ba ha buloba kudiye, kakababadila malu mabi abo, ne wakateka mundamuetu diyi dia kulengesha bakuabo kudiye… Yeye nguakadi kayi mumanye bubi, Nzambi wakamuvuisha bubi bua bualu buetu; bua tuetu tuikale buakane bua Nzambi munda muandi. 2 Kolinto 2:19, 21.
Kabena balumbuluisha wamuitabusha, kadi bakumana kulumbuluisha wahidia kuitabusha, bualu bua kakitabusha dina dia Muana umuehele mulela wa Nzambi. Yone 3:18.

61. Bua tshinyi udi wamba ne udi mubingishibue anu bua ditabusha?

Ki mbua se ndi nsankisha Nzambi ku bunene bua ditabusha dianyi, kadi mmudimu mukumbaja kudi Kilisto mene, buakane buende ne tshijila tshiende bidi bienza buakane buanyi kumpala kua Nzambi; tshiena mua kubiangata anyi ku bienza bianyi mu mushindu mukuabo kabiyi ku ditabusha nkayadi nansha.

Bua kakuidi wa mu mubidi udi mua kutumba ku mesu kua Nzambi. Kadi bua bualu buandi nuenu nudi mu Kilisto Yesu, wakavuishibua meshi a kudi Nzambi kutudi : ne buakane ne bujidibu ne buhikudibu. Bualu bua mbu muakafundabo ne, Muntu udi utumba, atumbile mu Mukelenge. 1 Kolinto 1:29-31.
Bualu bua nakadisungula munda bua meme tshimanyi bunga bualu munkatshi muenu, anu Yesu Kilisto, ne yeye mushihibue ku mutshi mutshiamakane. 1 Kolinto 2:2.
Muntu udi witabusha Muana wa Nzambi, udi ne bumanyishi munda muandi; muntu udi kai witabusha Nzambi wakamuvuisha muena mashimi bualu bua kakuitabusha bumanyishi budi Nzambi umanyisha bualu bua Muana wandi. Ne ebu mbumanyishi ne, Nzambi wakatuha muoyo wa tshiendelele, ne muoyo eu udi munda mua Muana wandi. Udi ne Muana udi ne muoyo; udi kai ne Muana wa Nzambi kena ne muoyo. 1 Yone 5:10-12.

LUMINGU LUA 24

62. Bua tshinyi midimu yetu mimpe kayena itubingisha kumpala kua Nzambi nansha kakese?

Bualu bua buakane, bua kuimana tshishiki kumpala kua tshilumbuluidi tshia Nzambi, budi bukengele buikale buakane menemene ne buikala mu luidi lua diyi dia Nzambi, pabi midimu yetu milenge (bienzedi bietu bitamba buimpe) pa buloba ebu, yonso idi minyanguke ne mioneke ne bubi.

Bonso badi beyemene kuenza kua mikenshi badi munshi mua mulau; bu muakafundabo ne, Muntu yonso udi kai ulonda malu onso adi mafunda mu mukanda wa mikenshi bua kuenza udi ne mulau. Nunku bualu ebu budi bumanyibua hatoke ne, kakuena muntu udi ubingishibua bua mikenshi ku mesu kua Nzambi; bualu bua bakamba ne, Muntu muakane neikale ne muoyo ku ditabusha. Galatia 3:10-11.
Muntu yonso udi kayi ujadika mei a mikenji ei bua kuyenza udi ne mulau. Bantu bonso nebakudimune diyi ne, Amen. Dutelenome 27:26.
Bonso buetu tuakulua bu muntu mubiha, ne bienzedi bietu biakane bionso biakulua bu tshivualu tshidi tshinyanguke. Buonso buetu tudi tufubidila bu dianyi dia mutshi, ne malu mabi etu adi atumusha bu mudi luhehele luhehula mabeshi. Yeshaya 64:6.

63. Bienzedi bitudi tuenza pikalabi kabiyi ne mushinga, mmunyi mudi Nzambi musue ku bifuta mu muoyo eu utudi nawu nansha mu muoyo ulualua?

Difutu edi yeye keena udifila bu didi ditukumbanyina to; kadi didi ditupeshibua amu ku ngasa.

Nuenu kabidi nudi nunku; hanuashikisha, nuambe ne, Tudi bahika ba tshianana, tuakuenza anu malu atuakadi n’au bua kuenza. Luka 17:10.

64. Diyisha bu nenku kadiena divuisha bantu bena tshipua muoyo ne banyanguka anyi?

Nasha, bualu bua bonso badi mu Yesu Kilisto ku ditabusha dilelela kabena bapanga kukuama mamuma a disakidila nawu.

Mutshi muimpe kawena mumanye mua kukuama mabi, mutshi mubi kawena mumanye mua kukuama mamuma mimpe. Matayo 7:18.

II. BIMANYINU (NSANKALAMETO YA) BIA TSHIJILA

LUMINGU LUA 25

65. Bua bu mudi anu ditabuja nkayadi ke didi dituenza bitupa bia Kilisto ne bapianyi ba bilenge biende bionso, diodi ditabuja didi difuma kunyi?

Nyuma Muimpe udi udienza mu muoyo wanyi ku diyisha dia Lumu Luimpe ne udijadika mu diangata dia bimanyinu bia tshijila.

Yesu wakamuandamuna, Bulelela, bulelela, ndi nkuambila ne, Bikala muntu kai muledibue kudi mai ne kudi Nyuma, yeye kena mumanye mua kubuela mu bukelenge bua Nzambi. Yone 3:5.
Bualu bua nudi basungidibue ku ngasa bua ditabusha; ne diodi kadiena difuma kunudi, ndiha dia Nzambi; kadiena difuma ku midimu, bua muntu kaditumbishi. Efeso 2:8-9.
Yai bienu, nuvuishe ba bisamba bionso bayidi, nubabatize mu dina dia Tatu ne mu dia Muana ne mu dia Nyuma Muimpe; nubayishe mua kuenza malu onso anakanuambila; ne monai, ndi n’enu matuku onso too ne kunshikidilu kua tshikondo etshi. Matayo 28:19-20.
Bualu bua nuenu nuakulengesha mitshima yenu mu kutumikila kuenu kua malu a bushua bua kuikala ne dinanga dia bana benu ba mu Kilisto didi kadiyi ne lubombo, nunku nunangangane mu mitshima yenu bikole; bualu bua nuakaledibua tshiakabidi, kenku bintu bidi bijimina, kadi ku bintu bidi kabayi bijimina, ku diyi dia Nzambi udi ne muoyo ne udiku tshiendelele. 1 Petelo 22-23.

66. Tshimanyinu (Nsankalameto) tshinyi?

Nsankalameto udi tshimanyinu tshidi tshimueka, tshia tshijila ne tshijadika kudi Nzambi.Yeye udi wangata tshimanyinu etshi bua kunvuija bilenga mulayi wa Lumu Luimpe ne ku ushimika munda muetu. Mulayi udi nenku : udi utupesha ku ngasa dibuikidibua dia mibi ne muoyo wa tshiendelela anu bua mulambu wa pabuau wa Kilisto wakakumbajaye pa mutshi mutshiamakana.

Nebanutengule, ne bualu ebu nebuikale bu tshimanyinu tshia tshihungidi tshidi hankatshi hetu n’ebe. Muana mulume wa munkatshi muenu, hafikeye matuku muanda mukulu, neatengudibue; muana mulume yonso wa ku bikondo bienu bionso yeye udi muledibue mu nsubu wenu, anyi yeye udibo basumba kudi ba bende ku argent, udi kayi kankanunuina kebe. Genese 17:11-12.
Wakangata tshimanyinu tshia ditengula bu tshimanyishilu tshia buakane bua ku ditabusha diakadiye n’adi hakadiye kai mutengula, bua yeye kuikala nkambua wa bonso badi bitabusha, nasha bobo kabai batengula kabidi, bua buakane bubadibue kudibo. Lomo 4:11.
Yehowa, Nzambi wenu, neanutengule mu mitshima yenu ne y a bana benu, bua nuenu kunanga Yehowa, Nzambi wenu, ne mitshima yenu yonso ne mioyo yenu yonso, bua nuenu kuikala ne muoyo. Dutelenome 30:6.
Nakabaha matuku anyi a mbingu kabidi, bua kuikalau tshimanyinu hankatshi hanyi n’abo, bua bobo bamanye ne, Meme Yehowa ngudi ubajidila. Yehezekele 20:12.
Nyuma Muimpe udi ulesha bualu ebu hatoke ne, Nshila wa ku muaba mutambe wa tshijila kene muanze kuleshibua hatshidi tshitendelelu tshia kumudilu ne mudimu. Etshi ntshifuanyikishi tshia ku tshikondo etshi, tshidibo balonda hafilabo bintu bihebua ne milambu mishiha bidi kabiyi bimanye mua kuvuisha mutendeledi muakane mujalame, mu malu a muoyo-mukese…Bualu bua Kilisto kakabuela mu muaba wa tshijila muasa ne bianza, mufuanangane ne muaba mulelela; kadi wakabuela mu diulu muine, bua kumuenekeye mpindiu ku mpala kua Nzambi bua bualu buetu… Ebelu 9:8-9,24.

67. Diyi dia Nzambi ne Nsankalameto bubidi buabi bidi ne tshipatshila tshia kufikisha ditabuja dietu ku didifila dia Yesu Kilisto pa mutshi mutshiamakana bu nshindamenu umuepele wa lupandu luetu anyi?

Eyowa, bidi nanku bulelela; bualu bua Nyuma Muimpe udi utuyisha mu Lumu Luimpe ne udi utujadikila mu nsankalameto ya tshijila bua se lupandu luetu ludi lushindamena pa didifila dia pabuadi dia Kilisto, diakadifilaye bua bualu buetu pa mutshi mutshiamakane.

Kanuena bamanye ne, Tuetu bonso bakabatijibua mu Kilisto Yesu, tuakabatijibua mu lufu luandi? Lomo 6:3.
Bua bonso buetu tudi bana ba Nzambi bua ditabusha dia mu Kilisto Yesu. Bualu bua nuenu bonso bakabatijibua mu Kilisto, nuakaluata Kilisto. Galatia 3:26-27.

68. Bilondeshila Dipungila Dipia Dipia, Kilisto wakajadika nsankalameto inga?

Idi anu ibidi : Dibatiza dia tshijila ne Bidia bia tshijila bia Mukelenge (Mesa a Mukelenge)

DIBATIZA DIA TSHIJILA

LUMINGU LUA 26

69. Mmunyi mudi dibatiza dia tshijila dikuvuluija ne dikujadikila se kudifila kua Yesu Kilisto ku mutshi mutshiamakane kudi bua bilenga biebe?

Bualu bua Kilisto wakajadika kuvuibua kua pambidi eku ne mulayi wa se ku mashi ende ne Nyuma wende, ndi muvuwibua bubi bua mu mutshima, mbuena kuamba se ku mibi yanyi yonso, anu bulelela bu mudi mayi asukula mubudi wanyi bua kumusha manyanu a pa mbidi.

Bualu bua meme ndi ne bukokeshi ebu, yai bienu, nuvuishe ba bisamba bionso bayidi, nubabatize mu dina dia Tatu ne mu dia Muana ne mu dia Nyuma Muimpe; nubayishe mua kuenza malu onso anakanuambila; ne monai, ndi n’enu matuku onso too ne kunshikidilu kua tshikondo etshi. Matayo 28:19.
Petelo wakabambila ne, kudimunai mitshima yenu, nubatijibue buonso buenu mu dina dia Yesu Kilisto bualu bua kunujimishilabo mibi yenu; nunku nenuangate kuha kua Nyuma Muimpe. Bienzedi 2:38.
Bulelela, ndi nubatiza mu mai bualu bua nuenu nukudimune mitshima yenu; kadi udi ulua ku nyima kuanyi udi muntambe même, tshiena ne buakane bua kutuala bisabata biandi; yeye neanubatize mu Nyuma Muimpe ne mu kahia. Matayo 3:11.
Kanuena bamanye ne, Tuetu bonso bakabatijibua mu Kilisto Yesu, tuakabatijibua mu lufu luandi? Ke tuakabatijibua n’andi ku dibatiza mu lufu, bualu bua bu mudi Kilisto mubishibue ku bafue bua butumbi bua Tatu, muomumue kabidi butudi n’abu mbua kuenda mu muoyo muhia-muhia. Lomo 6:3-4.
Tangila kabidi : Mako 1:4; 16:16; Luka 3:3.

70. Kuikala muvuibue ku mashi ne kudi Nyuma wa Kilisto mbuena kuamba tshinyi?

Bualu ebu budi bunvuija nenku :

Kuakidila mu ngasa wa Nzambi kubuikidibua kua mibi ku mashi a Kilisto a kapueka bua bualu buetu tshikondo tshia didifila diende ku mutshi mutshiamakana;

Pashishe, kuvuijibua mupiamupia ne wa tshijila kudi Nyuma Muimpe bua kuikala tshitupa tshia Kilisto ne, kufuisha mubidi ne milowu yau, kuenda luendu lua tshijila ne ludi kaluyi mua kubandimbua.

Ne kudi Yesu Kilisto, mumanyishi wa kueyemena, muledibue diambedi wa ku bafue, ne mukokeshi wa bakelenge ba ha buloba. Kudi yeye udi utunanga, ne wakatuvua ku mibi yetu mumashi andi mene; ne wakatuvuisha bukelenge ne bakuidi kudi Nzambi wandi udi kabidi Tatu; kudi yeye mene kuikale butumbi ne bukokeshi too ne tshiendelele. Amen. Buakabuluibua 1:5-6.
Disanka didi kudi badi buvua mayeka abo, bua bobo bikale ne bukokeshi bua kuluabo ku mutshi wa muoyo, ne bua kubuela ku bibi munda mua musoko. Buakabuluibua 22:14.
Nennumiamine mai matoke too, nenuikale bakane; nennulengeshe ku bukoya buenu buonso ne ku mpingu yenu yonso. Nennuhe mutshima muhia-muhia kabidi, nenteke nyuma muhia-muhia munda muenu; nengumushe mutshima udi bu dibue munda muenu, nennuhe mutshima wa buntu. Nenteke Nyuma wanyi munda muenu, nennuendeshe mumikenji yanyi mifunda, nenutumikile mikenji yanyi, nenuyenze. Yehezekele 36:25-27.
Tshiakakumanya; kadi wakantuma bua kubatiza bantu mumai wakungambila ne, Muntu uwatangila Nyuma uhuekela ham’bidi handi, mumuikile, yeye nguabatiza bantu mu Nyuma Muimpe. Yone 1:33.
Yesu wakamuandamuna ne, Bulelela, bulelela, ndi nkuambila ne, Bikala muntu kai muledibue kudi mai ne kudi Nyuma, yeye kena mumanye mua kubuela mu bukelenge bua Nzambi. Yone 3:5.
Bakuabo benu bakadi nunku, kadi nuakuvuibua, nuakajadikibua, nuakabingishibua mu dina dia Mukelenge Yesu Kilisto, ne mu Nyuma wa Nzambi wetu. 1 Kolinto 6:11.
Tangila kabidi : Ebelu 12:24; 1 Petelo 1:2; Zekaya 13:1; 1 Kolinto 12:13; Lomo 6:4; Kolosai 2:12.

71. Nkunyi kuakalaya Yesu Kilisto ne tudi basukudibua ku mashi ende ne Nyuma wende bu mutudi basukudibue kudi mayi mu dibatiza?

Bualu ebu wakabuleja mu dijadika dienda dia dibatiza ne miaku eyi :

« Yai bienu nuyisha ba bisamba bionso; nubabatiza mu dina dia Tatu, dia Muana ne dia Nyuma Muimpe. Yonso witabuja ne wabatijibua neasungidibue; kadi yonso wabenga kuitabuja nebamuhishe. » Mulayi eu udi kabidi mu mifunda idi ibikila dibatiza se mmayi a diledibua dihia-dihia ne kuvuwibua kua mibi.

Yai bienu, nuvuishe ba bisamba bionso bayidi, nubabatize mu dina dia tatu ne mu dia Muana ne mu dia Nyuma Muimpe. Matayo 28:19.
Witabuja, wabatijibua, ne bamusungile; wahidia, nebamuhishe. Mako 16:16.
Kembua midimu y a mu bukuane ituakenza nkayetu, kadi bu mudi luse luandi wakatusungila, bualu bua diuvua dia kuledibua kua tshiakabidi ne bua mitshima mihia-mihia yakatuhabo kudi Nyuma Muimpe. Tito 3:5.
Udi ushangulukila katataka tshinyi? Bika, ubatijibue, uvuibue ku mibi yebe, ubikila dina diandi. Bienzedi 22:16.

LUMINGU LUA 27

72. Mayi nkayau atudi towoshibua mu dibatijibua adi mua kuvua bubi buetu anyi?

Nasha, bualu anu mashi a Yesu Kilisto ne Nyuma Muimpe ke bidi bituvuwa ku bubi buetu bonso.

Bulelela, ndi nubatiza mu mai bualu bua nuenu nukudimune mitshima yenu; kadi udi ulua ku nyima kuanyi udi muntambe même, tshiena ne buakane bua kutuala bisabata biandi; yeye neanubatize mu Nyuma Muimpe ne mu kahia. Matayo 3:11.
Balume, suai bakashi benu bu muakasua Kilisto ekelesia kabidi, wakadifila bua bualu buandi; bua yeye amujidile, mumane kumulengesha ne kuvua kua mayi ne diyi diandi; bua yeye aditekele ekelesia ku mpala kuandi bu wa butumbi, kai ne ditoba ne mufudi anyi tshintu tshikuabo tshia nunku; kadi bua ekelesia ikale wa tshijila ne kai muhishibue. Efeso 5:25-27.
Kadi bituenda mu munya, bu mudiye mu munya, tudi tuikalangana ne buobumue, ne mashi a Yesu, Muan’andi, adi atulengesha ku mibi yonso. 1 Yone 1:7.
Bukuabo benu bakadi nunku; kadi nuakuvuibua, nuakajadikibua, nuakabingishibua mu dina dia Mukelenge Yesu Kilisto, ne mu Nyuma wa Nzambi wetu. 1 Kolinto 6:11.
Tangila kabidi : 1 Petelo 3:21.

73. Bua tshinyi Nyuma Muimpe udi ubikila dibatiza ne didi ndondo wa kuledibua kua tshiakabidi ne kutokeshibua ku mibi?

Nzambi kena wamba meyi aa ku mpukapuka to : tshia kumpala udi usua kutuyisha se bu mudi manyanu a mubidi ba asukula kudi mayi, bidi bia momumue ne mibi yetu se ku mashi ne Nyuma wa Kilisto idi yumbuka;

Kadi, udi utamba kutuleja se ku tshieya etshi ne tshimanyinu etshi bia bunzambi buende, udi utujadikila se tudi buvuwibua ku mibi yetu bulelela mu Nyuma bitamba mushindu mutudi tuvuwibua ne mayi mu mubidi.

Ne kudi Yesu Kilisto, mumanyishi wa kueyemena, muledibue diambedi wa ku bafue, ne mukokeshi wa bakelenge ba ha buloba. Kudi yeye udi utunanga, ne wakatuvua ku mibi yetu mu mashi andi mene. Buakabuluibua 1:5.
Nakamuambila ne Mukelenge wanyi, wewe udi mumanye. Wakangambila kabidi ne, Aba mbantu badi bumuka mu dikenga dinene, ne bakuvua mayeka abo, ne bakaatokesha mu mashi a Muana wa Mukoko. Buakabuluibua 7:14.
Bualu bua nuenu bonso bakabatijibua mu Kilisto, nuakaluata Kilisto. Galatia 3:27.
Tangila kabidi : 1 Kolinto 6:11; Mako 16:16.

74. Badi mua kubatiza kabidi bana ba mu maboko anyi?

Eyowa, bualu bana bia momumue ne bakulumpe badi mu tshihungidi tshia Nzambi ne mu Ekelesia, ne kabidi kubuikidibua kua mibi ku mashi a Kilisto ne Nyuma Muimpe, muenji wa ditabuja, badi babilaya pabo bana, badi ne tshiakubuejibua mu Ekelesia ku dibatija, diodi edi didi tshimanyinu tshia tshihungidi. Ku bualu ebu ke kudibo bashilangana ne bana ba badi kabayi bitabuja, anu bumuvuabi bienzeka mu Dihungila Dikulukulu mu ditengula, didibo bapingana kudi dibatija didibo bajadika mu Dihungila Dihia-dihia.

Nenjadike tshihungidi tshianyi hankatshi hetu n’ebe ne tunkanunuina tuebe too ne bikondo biatu bionso bu tshihungidi tshia tshiendelele, bua meme kuikala Nzambi webe ne wa tunkanunuina tuebe. Genese 17:7.
Yesu wakamba ne, Nuitabushe bua bana bakese kulua kundi, kanubakandi; bualu bua bukelenge bua mu diulu mbua badi bu bana. Matayo 19:14.
Yeye neikale muntu munene ku mesu kua Mukelenge; kanu biandi nvinyo ne bintu bidi bikuatangana; yeye neushibue tente ne Nyuma Muimpe diambedi mamu wandi kai muanze kumulela. Luka 1:15.
Bankafila bua dindama diebe ku dituku diakandelabo; wewe udi Nzambi wanyi katshia mamu wanyi wandela. Misambu 22:10.
Mulayi wa bualu ebu udi kunudi bonso badi kule, kudi bonso mene babikila Mukelenge Nzambi wetu kudiye. Bienzedi 2:39.
Unuakatengudibua munda muandi kabidi ne ditengula did kadi dienjibua ne bianza mu diumusha dia malu a mubidi wa ha buloba, mu ditengula dia mu Kilisto. Nuakajikibua n’andi mu dibatiza, munuakabishibua n’andi munda muandi kabidi, bualu bua ditabusha dienu dia mu kuenza kua Nzambi wakamubisha munkatshi mua bafue. Nuenu kabidi, hanuakadi bafue bualu bua mibi yenu, ne hanuakadi kanui ne ditengula dia mibidi yenu, Nzambi wakanuvuisha muoyo hohamue n’andi, yeye mumane kutubuikidila mibi yetu yonso. Kolosai 2:11-13.
Tangila kabidi : Yeshaya 44:1-3; Bienzedi 10:47; Genese 17:13-14.

BIDIA BIA MUKELENGE

LUMINGU LUA 28

75. Mmunyi mudi Bidia bia Mukelenge bikujadikila ne bikuvuluija se udi ne tshiebe tshitupa ku didifila dia Yesu Kilisto ku mutshi mutshiamakane ne ku malu andi mimpe onso?

Kilisto wakandomba, popamue ne bena Kilisto bakuabo, bua kudia diampa edi ditshibula ne kunua dikopo edi bua kumuvuluka, ne mulayi eu:

  • Tshia kumpala, buanyi meme, mubidi wende wakafidibua ne mutshibula pa mutshi mutshiamakana ne mashi ende mapueka, mbia momumue buanyi meme kabidi se mesu anyi adi amona se bidia bia Mukelenge bidi bitshibula ne dikopo didi difidibue;
  • Ne pashishe, udi musue kudisha et ne kunuisha muoyo wanyi bua muoyo wa tshiendelele mufumina ku mubidi wandi muela ku mutshi mutshiamakana ne mashi andi akapueka, ne bulelela kabidi pandi ngangata ku bianza bia muambi ne ndabula mu mubidi wanyi diampa ne dikopo bia Mukelenge, bidibo bampesha bu bimanyinu bilelela bia mubidi ne mashi bia Kilisto mene.
Hakadibo badia, Yesu wakamema bidia, wakatendelela Nzambi, wakabitshibula, wakaha bayidi bandi, wakamba ne Angatayi, diai bienu; ebi bidi mubidi wanyi. Wakamema luhanza, wakasakidila Nzambi, wakabaha ne Nuai buonso buenu; bualu bua elu ludi mashi anyi a dihungila, akamatshila bantu ba bungi bualu bua lubajimishila mibi yabo. Matayo 26:26-28.
Luhanza lua disanka kaluena buobumue buetu mu mashi a Kilisto, anyi? Ne mutanda wa bidia utudi tutshibula kawena buobumue buetu mu mubidi wa Kilisto, anyi? 1 Kolinto 10:16.
Bua nakangata kudi Mukelenge bualu bunakanuha ne, butuku bua kamufilabo, Mukelenge Yesu wakamema bidia; hakasakidiye Nzambi, wakabitshibula, wakamba ne, Ebi bidi mubidi wanyi wakanuhebua bualu buenu; enzai nunku bua kunvuluka. Muomumue kabidi, hakashikishabo kudia, yeye wakamema luhanza, wamba ne, Luhanza elu ludi dihungila dihia-dihia dia mu mashi anyi; misangu yonso inualunua, enzai nunku bua kunvuluka. 1 Kolinto 11:23-25.
Tangila kabidi : Mako 14:22-24; Luka 22:19-20; 1 Kolinto 10:16-17.

76. Kudia mubidi wa Kilisto ne kunua mashi andi bidi biunvuija tshinyi?

Ebi bidi biunvuija se, kakuena anu ditabuja ne mutshima wa ditabuja makenga ne lufu bia Kilisto, bidi bitupesha dibuikidibua dia mibi ne muoyo wa tshiendelele nkayabi to; kadi bidi biunvuija kabidi, kuikala badisangisha bikole mu mubidi wa tshijila wa Yesu, ku Nyuma Muimpe udi wikalangana munda muende ne muetu, bienzeka se nansha mudi Kilisto mu diulu ne tuetu pa buloba, tudi musunya wa kumusunya wende ne mufuba wa kumifubua yende ne tudi ne tshiakuludikibua ne kuikala ne muoyo kudi Nyuma mene, amu bu mudi bitupa bia mubidi wetu bilombodibua kudi muoyo mukese (anyima) umue.

Yesu wakamuambila ne, Ndi bianyi bidia bia muoyo; walua kundi kena wikala ne nsala, wangitabuja kena wikala ne nyota;

Tatu wanyi musue muntu yonso udi utangila Muana, udi umuitabusha, ikla ne muoyo wa tshiendelele; ne meme nemubishe dituku dia kunshikidilu.

Bulelela, bulelela, ndi nuambila ne Udi witabusha udi ne muoyo wa tshiendelele. Ndi bianyi bidia bia muoyo.

Ebi mbidia bitu biafuma mu diulu, bua muntu kudia biandi, kafu.

Nunku Yesu wakabambila ne, Bulelela, bulelela, ndi nuambila ne Binuikala kanui nudia mubidi wa Muana wa muntu, binuikala kanui nunua mashi andi, kanuena ne muoyo munda muenu.

Mubidi wanyi udi bidia bilelela, mashi anyi, adi bia kunua bilelela. Yone 6:35,40,47,48,50,53,55.
Bua misangu yonso inuadia bidia ebi ne inuanua luhanza elu, nudi nuambila Bantu bua lufu lua Mukelenge too ne halueyi. 1 Kolinto 11:26.
Bualu bua kakuena kuanze kuikala muntu udi ne mubidi wandi lukuna; kadi udi udisha mubidi wandi udi uulama, bu mudi Kilisto ulama ekelesia; bualu bua tuetu tudi bitupa bia mubidi wandi. Bua muanda eu muntu nealekele tatu wandi ne mamu wandi, nealamate mukashi wandi, bubidi buabo nebalue mubidi umue. Bualu ebu busokoka budi bunene; kadi ndi ngamba bualu bua Kilisto ne ekelesia. Efeso 5:29-32.
Kanuena bamanye ne mibidi yenu idi biyuha bia mubidi wa Kilisto anyi? Nunku nengumushe bituha bia Kilisto bua kubivuisha bituha bia mukashi wa masandi, anyi? Nasha kakese! Anyi kanuena bamanye ne, walamata kudi mukashi wa masandi udi n’andi mubidi umue, anyi? Bua Nzambi udi wamba ne, Bubidi buabo nebalue mubidi umue. Walamata kudi Mukelenge udi n’andi nyuma umue. Nyemai masandi. Bubi buonso budi muntu wenza kabuena bua mu mubidi, kadi udi wenda masandi udi wenzela mubidi wandi mene bibi. Anyi, kanuena bamanye ne mubidi wenu udi ntempelo wa Nyuma Muimpe udi munda muenu, unudi nuangata kudi Nzambi, anyi? Kanuena bena mioyo yenu. 1 Kolinto 6:15-19.
Yeye udi ulama mikenshi yandi, utu wikala munda muandi, ne yeye kabidi utu wikala munda muandi. Ne mu muanda eu tudi bamanye ne, yeye utu wikala munda muetu, bua Nyuma wakatuheye. 1 Yone 3:24.
Mu muanda eu tudi bamanye ne tuetu tutu tuikala munda muandi, ne yeye utu wikala munda muetu bualu bua wakutuha diha dia Nyuma wandi. 1 Yone 4:13.
Tangila kabidi : Yone 6:55-58; 15:1-6; Efeso 3:14-19; 4:14-16; 5:29-30, 32.

77. Nkunyi kuakalaya Yesu Kilisto bena kuitabusha bua kubadisha ne kujikija nyota yabo tshikondo tshidibo badia diampa ditshibula ne banua luhanza elu?

Yesu Kilisto udi ulaya bualu ebu mu dijadika diende dia bidia bia tshijila ne meyi aa : « Mukelenge Yesu, mu butuku bua kamufilabo, wakamema bidia; Hakasakidileye Nzambi, wakabitshibula, wakamba ne, Ebi bidi mubidi wanyi wakanuhebua bualu buenu; enzai nunku bua kunvuluka. Muomumue kabidi, hakashikishabo kudia, yeye wakamema luhanza, wamba ne, Luhanza elu ludi dihungila dihia-dihia dia mu mashi anyi; misangu yonso inualunua, enzai nunku bua kunvuluka. Bua misangu yonso inuadia bidia ebi ne inuanua luhanza elu, nudi nuambila bantu bua lufu lua Mukelenge too ne halueye. » Mulayi eu udi kabidi muvuluija kudi Mupostolo Paulo padiyi wamba se : « Luhanza lua disanka lutudi tuvuidishila disanka kaluena buobumue buetu mu mashi a Kilisto, anyi? Ne mutanda wa bidia utudi tutshibula kawena buobumue buetu mu mubidi wa Kilisto, anyi? Bualu bua mutanda wa bidia udi umue, tuetu ba bungi tudi mubidi umue; bualu bua buonso buetu tudi tudisanga ku mutanda umue. »

Hakadibo badia, Yesu wakamema bidia, wakatendelela Nzambi, wakabitshibula, wakaha bayidi bandi, wakamba ne, Angatai, diai bienu; ebi bidi mubidi wanyi. Wakamema luhanza, wakasakidila Nzambi,wakabaha ne, Nuai buonso buenu; bualu bua elu ludi mashi anyi a dihungila, akamatshila bantu ba bungi bualu bua kubajimishila mibi yabo. Matayo 26:26-28.
Tangila kabidi : Mako 14:22-24; 1 Kolinto 11:23-26; Luka 22:19-20; 1 Kolinto 10:16-17.

LUMINGU LUA 29

78. Diampa ne Nvinyo bidi bishintuluka mu mubidi ne mashi a Yesu-Kilisto anyi?

Nasha; kadi bu mudi mu dibatiza, mayi kaena ashintuluka mu mashi a Yesu-Kilisto ne kaena enzeja diuvuibua dia mibi yetu, ne adi anu tshimanyinu tshia bunzambi ne tshieya, mbia muomumue kabidi mu Mesa a Mukelenge diampa dia tshijila kadiena diandamuka mubidi mene wa Kilisto to, nansha mudibo babikila nsankalameto bilondeshila ngenzelu wayi ne mushindu udibo bayifila se mmubidi wa Kilisto.

Ndi nuambila ne Tshiena nua maluvu kabidi too ne halua dituku dinanua n’neu maluvu mahia-mahia mu bukelenge bua Tatu wanyi. Matayo 26:29.
Mai aa kabidi adi tshifuanyikishi tshia adi atusungila katataka, nkubatiza mene, kembua diuvua dia manyanu a mubidi, kadi bua dikeba dia muoyo-mukese muimpe kudi Nzambi, bua dibika dia Yesu Kilisto ku lufu. 1 Petelo 3:21.
Bua tshiena musue nuenu nuhange kumanya, bana betu, ne, Bankambua betu bonso bakadi munshi mu ditutu, buonso buabo bakahita munkatshi mua mai manene; buonso buabo bakabtijibua mu bulombodi bua Mose mu ditutu ne mu mai manene; buonso buabo bakadia bia kudia biobiumue bia Nyuma; buonso buabo bakanua bia kunua biobiume bia Nyuma; bua bakanua ku dibue dia Nyuma diakabalonda, ne dibue edi diakadi Kilisto. 1 Kolinto 10:1-4.
Tangila kabidi : Genese 17:10,14,19; Ekesode 12:26-27,43,48; Mako 14:24; 1 Kolinto 10:16; 11:26-28; Tito 3:5.

79. Mmunyi mudi Kilisto ubikila bidia ni mmubidi wandi, luhanza ne mmashi andi anyi dihungila dihia-dihia mu mashi andi; ne mupostolo Paulo ubikila ne : mmbobumue mu mubidi ne mu mashi bia Yesu-Kilisto?

Kilisto kena wamba nenku tshianana, bualu bua udi musue kutuyisha ne bu mudi bidia ne maluvu bituambuluisha bua muoyo wa ha buloba, mmomumue kabidi ne mubidi wandi mushipibue ne mashi andi akamuangalaka bidi bulelela tshia kudia tshietu ne tshia kunua bua muoyo wa tshiendelele. Kadi udi musue kutuleja kabidi ne ku bimanyinu ebi bidi bimueka, tudi bavuishibue bahianyi ba mubidi ne mashi andi ku dienzeja dia Nyuma Muimpe, bulelela kabidi tudi tupeta ku mishiku yetu bimanyinu ebi binsantu bua kumuvuluka, bua nanku dikenga diandi ne ditumikila diandi bidi bua bualu buetu bu ne tuakadi bietu bakengeshibue ne bafuta mu buntu buetu bua kusankisha Nzambi bua mibi yetu.

Ndi bianyi bidia bidi ne muoyo biakafuma mu diulu, biadia muntu bidia ebi, neikale ne muoyo tshiendelele; bulelela, bidia binafila ku muoyo wa ba ha buloba mmubidi wanyi... Mubidi wanyi udi bidia bilelela, mashi anyi, adi bia kunua bilelela. Yone 6:51,55. Tangila kabidi : 1 Kolinto 10:16-17.

LUMINGU LUA 30

80. Ndishilangana kayi didi pankatshi pa mesa a Mukelenge ne misa ya Pape?

Bidia bia Mukelenge bidi bitujadikila ne tuakupeta dilekedibua dia mibi yetu yonso anu ku didifila dia Yesu Kilisto, kuakajikijayi bua musangu umuehele ku mutshi mutshiamakane, ne ku Nyuma wandi Muimpe tudi bavuijibue bamue ne Yesu Kilisto, udi mpidieu ne mubidi wandi wa buntu mulelela mushikame mu diulu ku tshianza tshia balume tshia Tatu, mmudiye musue bamutumbishe.

Kadi misa ya bena ekelesia katolike ka bena Lomo idi iyisha ne bafue ne ba muoyo kabena ne dilekedibua dia mibi yabo ku dikenga dia Yesu Kilisto, anu bikala Kilisto mufidibua kabidi ku dituku ku dituku ( bua bafue ne ba muoyo) kudi benji ba misa, ne Kilisto udi umueneka menemene mu mubidi mu bimanyinu ebi. Pa nanku, misa yidi imueneka bu divila dia kudifila ne dikenga bia Yesu Kilisto, ne bidi kabidi bu kutendelela kua mpingu.

Hakangataye nvinega, wakamba ne, Bualu buakushika; wakinyika mutu, wakahuola muoyo. Yone 19:30.
Yeye wakamema mutanda wa bidia; hakasakidileye Nzambi, wakautshibula, wakaha bayidi bandi, wakamba ne, Eu udi mubidi wanyi udi unuhebua; enzai nunku bua kunvuluka. Luka 22:19.
Yeye udi dinkenka dikole dia butumbi bua Tatu ne tshifuanyikishi meine tshia Bunzambi buandi, ne udi wimanyika bintu bionso ku diyi dia bukole buandi; hakamaneye kuhetela bantu diuvua dia ku malu mabi abo, wakashikama ku tshianza tahia bukole tshia Mutambe Bunene wa mulu. Ebelu 1:3.
Mu malu atudi tuamba ebu mbualu butamba bunene, Tudi ne muakuidi wa nunku wakashikama ku tshianza tshikole tshia nkuasa wa butumbi wa Mutambe Bunene wa mulu. Ebelu 8:1.
Kadi Kilisto, mumane kulua muakuidi munene wa mu bintu bimpe bilualua, bualu bua tshitendelelu tshitamba bunene ne buakane, katshi tshiasa ne bianza, tshidi bu kuamba ne, katshiena tshia bifukibua ebi, kembua mashi a mbushi ne a bana ba ngombe, kadi bua mashi andi mene, wakabuela mu muaba mutambe tshijila musangu umue tshiendelele, mumane kuangatatshila bantu dihikula dia tshiendelele. Bua bikala mashi a mbushi ne a balume ba ngombe, ne butue bua muana wa ngombe mukashi bumiamina ha bantu bakunyanguka, bibajidile too ne ku dilengesha dia mubidi wa ha buloba, mashi a Kilisto, wakadifila kudi Nzambi kai ne ditoba, bua Nyuma wa Tshiendelele, neatambe misangu bungi munyi kulengesha muoyo-mukese webe ku midimu mifue bua kukuatshila Nzambi udi ne muoyo mudimu? Ebelu 9:11-14.
Tangila kabidi : 1 Kolinto 10:16; Yone 4:21-24; Yone 20:17; Luka 24:52; Bienzedi 7:55-56; Kolosai 3:1; Filipoi 3:20; 1 Timote 1:9; Ebelu 9:25-28; 10:9-15; Matayo 26:28; Ebelu 7:27; 9 ne 10; 1 Kolinto 6:17.

81. Badi muakusomba ku mesa a Mukelenge mmbanganyi?

Ngaba badi badihidia bua mibi yabo ne bitabushe ne yidi milekedibue, ne bua bubi butshidibu nabu budi bubuikidibue ku dikenga ne lufu bia Kilisto, ne badi bajinga bua dikolesha diabo ne kulongolola moyo wabo wa ha buloba. Kadi bena lubombo ne badi kabayi basue kukudimuka badi badia ne banua dihila diabo nkayabo.

Nunku ndi ngamba ne, Tshintu tshidibo bashihela mpingu tshidi ne bualu, anyi luhingu ludi ne bualu anyi? Kadi ndi ngamba ne, Bintu bidi bantu ba bisamba bia bende bashiha bu mulambu badi babishihela bademon, kabena bashihela Nzambi; tshiena musue nuenu nuikale ne buobumue ne bademon. Kanuena mua kunua luhanza lua bademon hohamue; kanuena mua kudisanga ku mesa a Mukelenge ne ku mesa a bademon hohamue. Anyi, tudi tufuisha Mukelenge mukau, anyi? Tudi tumutamba bukole, anyi? 1 Kolinto 10:19-22.
Kadi muntu aditete munda diambedi, nunku adie biandi bidia ebi, anue luhanza elu. 1 Kolinto 11:28.

82. Bena tshitshiu ne bantu babi bakudileja ku ditabusha diabo ne ku luendo luabo lubi, tudi mua kubitabusha pabo ku mesa a Mukelenge anyi?

Nasha, bienzabo nanku tshihungidi tshia Nzambi tshidi tshipendibue ne tshiji tshiandi tshidi tshilua kudi bantu bonso. Bua bualu ebu, Ekelesia wa Kilisto udi musengeledibua ku mukenji wa Yesu Kilisto ne bapostolo, bua kumusha bantu bu nunku too ne hadilongololabu ku luidi luabo, benza bionso ebi anu bua bukokeshi bua mvungula.

Nunku hanuadisangisha, kanuena bamanye mua kudia bidia bia Mukelenge; bualu bua hanuadia, muntu ne muntu udi udianjila kudia bidia biandi kumpala kua bakuabo; ne mukuabo udi ne nsala, ne mukuabo udi mukuatshike maluvu. Kanuena ne nsubu bua nuenu kudiamu ne bua nuenu kunuamu anyi? Nudi nuhetula ekelesia wa Nzambi ne nudi basue kufuisha badi kabai ne bia kudia bundu, anyi? Ndi nuambila tshinyi? Nenutumbishe, anyi? Tshiena nutumbisha bua bualu ebu. 1 Kolinto 11:20-22.
Yehowa udi unukonka ne, Bisumbu bia milambu yenu bidi bu tshinyi kundi?
Nakumana kukuta ne milambu y a kuosha y a bimpanga ne y a manyi a nyama midisha;
Tshiena nsanka bua mashi a balume ba ngombe, anyi a bana ba mukoko anyi a mpumbu y a mbushi.
Hanualua kumueneka ku mesu kuanyi, wakumuelela mukenji nganyi bua nuenu nudiate biendedi bianyi?
Kanulu kabidi ne milambu ei y a hatuhu; muishi wa musenga wa manananshi wakuntonda.
Disanka dia ngondo muhia-muhia ne dia lumingu ne kubikila kua masangisha, mmalu adi atondesha mutshima wanyi. Ebu mbualu bubi; tshiena mua kutukisha ne lutulu bua malu mabi ne bua disangisha dia tshijila.
Mutshima wanyi udi ukina masangisha enu a ngondo mihia-mihia ne matuku enu masungula bua kudiamu bia kudia bia disanka; adi anemesha mutshima wanyi bujitu, ne kutuala kuau kudi kuntonda.
Nunku, hanuollola bianza bienu kundi, nensokoke mesu anyi kunudi;
E, hanuantendelela ne mitendelelu ya bungi mene, tshiena nnunvuila; bianza bienu bidi biule tente ne mashi. Yeshaya 1:11-15.
Umbikile mu dituku dia makenga; nenkuhandishe, ne wewe neuntumbishe.
Kadi Nzambi udi webesha muntu mubi ne, wewe udi ne bukokeshi kai bua kumanyisha bantu mikenji yanyi, anyi bua kubuesha mei a tshihungidi tshianyi mukana muebe?
Bualu bua wewe udi ukina diyisha, udi wimasha mei anyi ku nyima kuebe.
Hawamona muibi, udi usanka bua kuikala n’andi; ne udi ukuata bulunda ne bendi ba masandi.
Udi ufidisha mukuna muebe bua kuambau malu mabi,
ludimi lube ludi lusangakasha mei a kudinga.
Udi ushikama hanshi, udi usonguela muan’neu;
Udi wela muana wa mamu webe meine mukoso.
Wewe wakuenza malu aa, ne meme nakuhuwa talalaa.
Wakuela meji munda mueba ne, Nzambi udi bu meme mu malu onso.
Kadi ndi ngamba kukubela mpindiu ne kukulondela malu aa ku mesu kuebe.
Telejai matshu neu ku diyi edi, nuenu badi bahua Nzambi muoyo,
bua meme tshinuhandi bihesa bihesa, kakuena wa mua kunuhandisha!
Udi ufila disakidila bu mulambu wandi udi untumbisha;
Nendeshe luhandu lua Nzambi kudi muntu udi ulongolola nshila wandi bimpe. Misambu 50:15-23.
Tangila kabidi : 1 Kolinto 11:33-34; Yeshaya 66:3; Yelemiya 7:21-23.

LUMINGU LUA 31

83. Bukokeshi bua mvungula budi buenjibue bishi?

Budi mbuejibua ku diyisha dia Diyi dia Nzambi ne dilongolola dia Ekelesia. Ku biobi ebi Bukalenge bua mu diulu budi bukangula bua aba badi bitabuja, ne budi bukanga bua bena tshitshiu.

Ndi nkuambila kabidi ne, Wewe udi Petelo, ha dibue edi nengibake ekelesia wanyi; bibi bia ku mbelu kua Muana wa Bafue kabiena bimuhita bukole. Nenkuhe nvungula ya bukelenge bua mu diulu, mu diulu nebasuike tshiwasuika ha buloba; mu diulu nebasulule tshiwasulula ha buloba. Matayo 16:18-19.
Bulelela, ndi nuambila ne, Mu diulu nebasuike tshinuasuika ha buloba, mu diulu nebasulule tshinuasulula ha buloba. Matayo 18:18.

84. Mmunyi mudi bibi bia bukelenge bua mu diulu binjila anyi biunzulula ku diyisha dia Lumu Luimpe?

Bualu bua, bilondeshile mukenji wa Yesu Kilisto, tudi tumanyisha patoke kudi bena kuitabusha bonso ne misangu yonso yidibo bitabusha ne ditabusha dilelela mulayi wa Lumu Luimpe, mibi yabo yonso yidi mijimijibue bulelela kudi Nzambi bualu bua kudifila kua Yesu Kilisto. Kadi, kudi bena tshitshiu ne bena lubombo tudi tuamba ne tshiji tshia Nzambi ne dibutuka dia tshiendelele bidi hambidi pabo padibo kabayi basue kukudimuka. Bua bujadiki bua Lumu Luimpe ebu Nzambi nealumbuluishe bimpe ne babi tshikondo etshi ne tshikondo tshilualua.

Nenkuhe nvungula ya bukelenge bua mu diulu, mu diulu nebasuike tshiwasuike ha buloba; mu diulu nebasulule tshiwasulula ha buloba. Matayo 16:19.
Yesu wakabambila kabidi ne, Ditalala dikale kunudi; bu muakantuma Tatu, nunku mundi nutuma. Hakambeye diyi edi, wakabela muhuya, wakabambila ne, Nuangate Nyuma Muimpe; muntu yonso unuajimishila mibi yandi neijimishibue; muntu yonso unudi kanui nuijimishila, neaishale kudiye. Yone 20:21-23.

85. Mmuyi mudi bibi bia bukelenge bua mu diulu biunzulula anyi binjila ku dilongolola dia Ekelesia (discipline ecclesiale)?

Bualu bua, bilondeshile mukenji wa Yesu Kilisto, bonso badi ne dina dia buena Kilisto ne badi bayisha diyisha dikuabo ne badi kabayi ne luidi lua buena Kilisto, ne bikalabo bakubabela mu buana buetu kabayi bitabusha bua kulekela mahanga ne bilele biabo, nebababande kumpala kua Ekelesia mujima anyi kumpala kua batumibue ba Ekelesia.

Biapidiabo kuitabusha kusonsolola eku badi bipatshibue ne babakandika bua kuangata nsankalameto, ne kuikala kuabo kua mu Ekelesia; pa nunku ne Nzambi kabidi udi ubipata mu bukelenge bua Kilisto. Nebabakidila kabidi mu ekelesia wa Kilisto anu palejabo dikudimuka diabo dilelela.

Biakuenzela muan’enu bibi, uye biebe, umuleshe bubi buandi, wewe ne yeye nkayenu; bitabusheye diyi diebe, wewe wakamuvuisha muan’enu kabidi. Biahidieye kunvua diyi diebe, uye ne muntu umue anyi bantu babidi, nunku mei onso neajalame kudi bamonyi babidi anyi basatu. Biahidieye kunvua mei a bena ekelesia, ikale biandi ku mesu kuebe bu muntu wa bende anyi musangishi wa mulambu. Bulelela, ndi nuambila ne, Mu diulu nebasuike tshinuasuika ha buloba, mu diulu nebasulule tshinuasulula ha buloba. Matayo 18:15-18.
Ne nuenu nuakadisua, ne kanuakadila bu muakadibi kuikala bimpe, bua yeye wakenza bualu ebu umushibue munkatshi muenu, anyi? Bua meme, tshiyi munkatshi muenu mu mubidi, kadi muikale nenu mu nyuma wanyi, nakumana kulumbuluisha muntu wakenza bualu ebu nunku, bu mundi muikaleku. Nakamulumbuluisha mu dina dia Mukelenge Yesu, hanuakadisangishaku ne nyuma wanyi n’enu, mu bukole bua Mukelenge wetu yesu, bua kufila muntu wa nunku kudi Satana bua kushihesha malu a mubidi, bua nyuma wandi asungidibue mu dituku dia Mukelenge Yesu. 1 Kolinto 5:2-5.
Bikala muntu mukuabo kai utumikila diyi dietu dia ku mukanda eu, numanye muntu au bua kanubuelakanyi n’andi, bua kufuishibueye bundu ku mesu. 2 Tesalonike 3:14.
Bialua muntu kunudi kai ulua ne diyisha edi, kanumuitabushi mu nsubu, kanumuedi muoyo; bualu bua udi umuela muoyo udi muabanyanganyi n’andi wa midimu yandi mibi. 2 Yone 10-11.

Tshitupa Tshisatu

Bua Disakidila

LUMINGU LUA 32

86. Bituikala bapikudibua ku dikenga dietu ku ngasa wa Kilisto, kakuyi bua buimpe buenza kuluetu luseka, bua tshinyi tudi ne bua kuenza midimu mimpe?

Bualu bua Kilisto, panyima ba mumana kutupikula ku mashi enda, udi utuenza bahia-bahia kabidi kudi Nyuma Muimpe pa tshinfuanyi tshienda, bua tuetu kusakidila Nzambi, mu ngikadilu wetu yonso, bua bilenge biende ne bua tuetu kumutumbisha kabidi;

Pashishe, bua tuetu bine kuikala batuishibua bua ditabusha dietu bilondeshila mamuma adidio dikuama, ne bilondeshila ku ngikadilu wetu wa tshijila, binetu bakuabo bitabusha Kilisto Yesu.

Nunku, bana betu, ndi nusengelela, bua luse lua Nzambi, bua nufile mibidi yenu bu mulambu udi ne muoyo, wa tshijila, udi usankisha Nzambi bimpe; bualu ebu budi kutendelela kuenu kudi ne meshi. Kanudifuanyikishi ku malu a mu tshikondo etshi, kadi nuandamuke ku dikudimuna dia meshi enu bu meshi mahia-mahia bua nuenu nujingulule mudi disua dia Nzambi didi dimpe, didi dimusankisha, ne didi diakane tshishiki. Lomo 12:1-2.
Nuenu mbadi balamibua ku bukole bua Nzambi bua ditabusha too ne ku luhandu lulongola luabuluibua mu tshikondo tshia kunshikidilu. Bua muanda eu nudi nutambe kusanka, nasha bikalaku bualu bua nuanu kunyingalashibua tshituha tshihi mu mateta a mishindu y a bungi; bualu bua kuteta kua ditabusha dienu, nasha ditetshibua ne kahia, didi ditamba ngolo udi ujimina mushinga mukole, nekusanganyibue ne butumbi ne dinemekibua ne buneme halua dibuluibua dia Yesu Kilisto. 1 Petelo 2:5-7.
Nunku nuenu kabidi, bu mabue adi ne muoyo, nuakashibua nsubu wa nyuma, bua kuikala bakuidi ba tshijila; bua nuenu kufila milambu idi ya nyuma mitabushe kudi Nzambi bualu bua Yesu Kilisto... Kadi nuenu nudi tshisamba tshisungudibua, ne bakuidi ba bukelenge, ne tshisamba tshia tshijila, bantu badi bikale ba Nzambi muine, bua nuenu nuambe bua buimpe bua Nzambi wakanubikila bua kunuhatula mu midima bua kunubenesha mu munya wandi wa dikema. 1 Petelo 2:5,9.
… Kanuena bena mioyo yenu. Bualu bua nuakasumbibua ku mushinga mukole; nunku nutumbishe Nzambi mu mubidi wenu. 1 Kolinto 6:19-20.
Nunku munya wenu uteme ku mesu kua bantu, bomone midimu yenu mimpe, batumbishe kabidi tatu wenu udi mu diulu. Matayo 5:16.
Nunku mitshi yonso idi mimpe itu yakuama mamuma mimpe; kadi mitshi mibi itu yakuama mamuma mabi. Matayo 7:17.
Nuikala ne bienzedi bienu bimpe munkatshi mua bisamba bia bende, bualu bua, mu mianda idibo banusonguela nuenu bu benji ba malu mabi, bobo batumbishe Nzambi mu dituku dialueye, bua midimu yenu mimpe idibo bamona. 1 Petelo 2:12.
Tuetu, bualu bua Nyuma udi utukuatshisha, ku ditabusha tudi tuindila buakane butudi tutekemena… Kadi mamuma a Nyuma adi dinanga, disanka, ditalala, lutulu, luse, buimpe, bunanukidi bua lulamatu, kudihuekesha, kudikanda; kakuena mukanda ku malu aa. Badi mu Kilisto Yesu bakamana kushiha mubidi ne milou yau ne nkuka yau ku mutshi mutshiamakana. Bituikala ne muoyo bua Nyuma, tuende bietu bua Nyuma kabidi. Galatia 5:5,22-25.
Tangila kabidi : Lomo 6:13; 14:19; 1 Petelo 1:3-10; 3:1.

87. Aba badi kabayi bavuluke luse lua Nzambi ne badi bananukila mu dienza dia bubi mu ngikadilu wabo kabayi basue kupingana kudi Nzambi, nebasungidibua pabo anyi?

Nasha kakese, bualu bua Diyi dia Nzambi didi diamba se : « nansha bena tshikama, nansha batendeledi ba mpingu, ne bena masandi, biivi, bena buiminyi, bakuatshiki ba maluvu, bapendianganyi, banyengi ba bintu ne bonso badi benza malu bu nunku kabena bahiana bukelenge bua Nzambi. »

Kanuena bamanya ne, Bantu babi kabena bahiana bukelenge bua Nzambi, anyi? Kanudingibu; bena tshiendenda, anyi bena mpingu, anyi bena masandi, anyi badileshi bu bakashi, anyi balume badi benzelangana malu a bundu, anyi bibi, anyi bena lukuka lua bintu, anyi bakuatshiki ba maluvu, anyi bahendanganyi, anyi banyengi ba bintu ba bintu, kabena bahiana bukelenge bua Nzambi. 1 Kolinto 6:9-10.
Tudi bamanye ne, tuakumuka ku lufu, tuakubuela mu muoyo, bualu bua tudi tunanga bana betu. Yeye udi kai ne dinanga udi muikale mu lufu. 1 Yone 3:14.
Tangila kabidi : Efeso 5:5.

LUMINGU LUA 33

88. Kukudimuna kulelela kua mutshima kua muntu kudi ne bitupa bungi munyi?

Kukudimuka kulelela kudi ne bitupa bibidi : kushipa muntu mukulukulu, ne kujula muntu muhia-muhia.

Ke tuakajikibua n’andi ku dibatiza mu lufu, bualu bua bu mudi Kilisto mubishibue ku bafue bua butumbi bua Tatu, muomumue kabidi butudi n’abu mbua kuenda mu muoyo muhia-muhia. Bituikala babumbakasha n’andi mu tshifuanyikishi tshia dibika diandi dia ku lufu. Tudi bamanye bualu ebu ne, Muoyo wetu mukulukulu wakashihibua n’andi ku mutshi mutshiamakane, bua mubidi wetu wa bubi kujimishibua; bua tuetu katuikadi mu buhika bua bubi kabidi. Lomo 6:4-6.
Numushe bienu muntu au wa kale, bu muakadi tshikadilu tshienu tshia diambedi, udi unyangukanyanguka bua nkuka idi imudinga. Nuvuishibue bahia-bahia mu nyuma wa meshi enu. Nudivuadike muntu muhia-muhia wakafukibua mu tshifuanyikishi tshia Nzambi ne buakane ne tshijila bidi bifuma ku malu malelela. Efeso 4:22-24.
Nunku nufuishe bituha bia mibidi yenu ya ha buloba : masandi, malu a bukoya, nkuka ya mubidi, disamina dibi dia mutshima ku bintu didi kutendelela kua mpinga mene; bua malu aa tshishi tshia Nzambi tshidi tshilua kudi bana ba buhidia; anuakendamu kabidi diambedi hanuakikala ne muoyo munkatshi mua malu aa. Kadi katataka nudiumushile bienu kabidi malu aa onso : lukuna, tshishi, lukinu, bihendu, mei a bundu mukana muenu. Kanushimianganyi, bualu bua nuakamana kuvulu mukulukulu ne ne bienzedi biandi, nuakaluata muntu muhia-muhia udi uvuishibua muhia-muhia mu dimanya dilelela, bu mudi tshifuanyikishi tshia Mufuki. Kolosai 3:5-10.
Umushai luevene lukulukulu bua nuenu nuikale bu mutanda muhia-muhia, bu munudi kanuyi ne luevene. Bualu bua mulambu wetu wa kuhita kua Yehowa wakashihibua, Kilisto mene. 1 Kolinto 5:7.

89. Kufua kua muntu mukulukulu ntshinyi?

Kudi kuikala mubungamishibue mu mutshima bua mibi, kuyikina ne kuyinyema.

Bua binualonda malu a mubidi, nudi ne bualu bua kufua; kadi bunuafuisha bienzedi bia mubidi kudi Nyuma, nenuikale ne muoyo. Lomo 8:13.
Handai mitshima yenu, kanuhandi bivualu bienu,
Hinganai kudi Yehowa, nzambi wenu;
Bualu bua yeye udi unulesha dinanga ne udi unufuila luse,
kena ukuata tshiji lukasa udi ne luse lujalame lukumbane;
udi ukudimuna mutshima wandi bua makenga adiye wamba kutumina bantu. Yoele 2:13.

90. Kujula kua muntu muhia-muhia ntshinyi?

Kudi kusanka ne mutshima wonso mu Nzambi bua Yesu Kilisto, ne kuleja disanka mu dinanga dia midimu mimpe bu mudi disua dia Nzambi.

Bualu bua Wa mu diulu ne udi Mubandishibue mulu udi mushikame mujadikibue mu nkuasa wandi wa butumbi tshiendelele, udi dima diandi ne, Wa Tshijila, udi wamba ne, ndi mushikame mu muaba udi mulu ne udi wa tshijila, ndi mushikame kabidi ne muntu udi ne mutshima munyingalale ne mudihuekeshe, bua kusangasha nyuma wa udi mudihuekeshe ne bua kusangasha mutshima wa muntu udi unyingalala bua bubi. Yeshaya 57:15.
Nunku bualu bua tuakabingishibua ku ditabusha, tuikale ne ditalala ne Nzambi bua Mukelenge wetu Yesu Kilisto. Lomo 5:1.
Bua bukelenge bua Nzambi kabuena bualu bua kudia ne bua kunua, kadi mbua buakane ne ditalala ne disanka bia mu Nyuma Muimpe. Lomo 14:17.
Bualu bua hakafueye, yeye wakafua ku bubi musangu umue tshiendelele; kadi muoyo udiye n’au, udi n’au kudi Nzambi. Muomumue nuenu kabidi, nudibale ne, Tudi bafue ku bubi, kadi tudi ne muoyo kudi Nzambi mu Kilisto Yesu. Lomo 6:10-11.
Nakashihibue ku mutshi mutshiamakane ne Kilisto; nunku kememe kabidi udi ne muoyo, kadi Kilisto ngudi muoyo munda muanyi; ne muoyo undi n’au mu mubidi katataka ndi n’au mu ditabusha dia mu Muana wa Nzambi, wakannanga, wakadifila bua bualu buanyi. Galatia 2:20.

91. Mmidimu kayi idi mimpe?

Anu yidi yenjibua mu ditabusha dilelela, mienjibue bu mudi mikenji ya Nzambi ne bua butumbi buandi. Kadi ki ngeyi yidi mienjibue mu meji etu anyi mienzeja kudi bantu to.

Kadi udi wela mpata udi uhila hadieye, bualu bua kena udia ne ditabusha; bualu buonso budi kabui bufuma ku ditabusha budi bubi. Lomo 14:23.
Samuele wakakonka ne,
Yehowa udi utamba kusanka bua milambu ya kuosha ne nyana mishiha
Bu mudiye usanka bua kutumikila kua diyi dia Yehowa, anyi?
Tangila, kutumikila kudi kuhita mulambu wa kuosha ne
kunvua kudi kuhita manyi a bimpanga. 1 Samuele 15:22.
Tuetu tudi mudimu wandi wakenzeye, tuakafukibua mu Kilisto Yesu bua tuetu tuenze midimu mimpe yakadianjila Nzambi kulongolola bua tuetu kuendamu. Efeso 2:10.
Nunku binuadia anyi binuanua, anyi malu onso anudi nuenza, nuenze malu onso bua kutumbisha Nzambi. 1 Kolinto 10:31.
Tangila kabidi : Dutelenome 11:32; Yehezekele 20:18-19; Matayo 15:7-9; Yeshaya 29:13.

BUA MIKENJI YA NZAMBI

LUMINGU LUA 34

92. Mikenji ya Nzambi idi yamba tshinyi?

Ke Nzambi kuamba meyi aa nenku:

  1. Ndi bianyi Yehowa Nzambi webe, wakakupatula mu buloba bua Ejipitu, mu Nzubu wa buhika. Kuikadi ne Nzambi mikuabo ne meme popamue.
  2. Kudisonguedi luhingu, anyi tshinfuanyikishi tshia tshintu tshia mu diulu, anyi tshia tshintu tshia hanshi ha buloba, anyi tshia tshintu tshia mu mayi adi muinshi mua buloba. Kubinaminyi, kubitendeledi. Bua même Yehowa Nzambi webe, ndi bianyi Nzambi wa mukau; ntu ngatumina bana ba tshihungu tshisatu anyi tshinai badi n’anyi lukuna mibi y a batatu’abo. Ntu ngalesha bipungu tshinunu badi bansue ne badi benza mikenji yanyi luse lujalame.
  3. Kutedi dina dia Yehowa, Nzambi webe tshitelatela, bua Yehowa kena ubungisha muntu udi utela dina diandi tshitelatela.
  4. Uvuluke dituku dia lumingu, udijidile. Ukuate mudimu webe matuku asambombo, wenza midimu yebe yonso; kadi dituku dia muanda mutekete didi Lumingu lua Yehowa, Nzambi webe. Dituku adi kuenji mudimu, nansha wewe nansha muan’ebe wa balume nansha muan’ebe wa bakashi nansha muhika webe mukashi nansha bimuna biebe nansha muenyi udi ku mbelu kuebe; bualu bua Yehowa wakafuka diulu ne buloba ne mai manene ne bintu bionso bidimu matuku asambombo, wakikisha biandi dituku dia muanda mutekete; nunku Yehowa wakalengesha dituku dia muanda mutekete, wakadijidila.
  5. Unemeke tatu’ebe ne mamu’ebe, bua matuku ebe ikale a bungi mu buloba budi Yehowa, Nzambi webe, ukuha.
  6. Kushihianganyi
  7. Kuendi masandi
  8. Kuibi
  9. Kudingidi mukuenu.
  10. Kukumi mutshima webe ku nsubu wa mukuenu, kukumi mutshima webe ku mukashi wa mukuenu anyi ku muntu wandi mulume anyi ku muntu wandi mukashi anyi ku ngombe wandi anyi ku mpunda wandi anyi tshintu tshionso tshia mukuenu.
Tangila mu Ekesode 20:1-17; Dutelenome 5:6-21.

93. Mikenji eyi idi mitahulula mushindu kayi?

Idi mitahulula mu bitupa bibidi : tshia ku mudilu tshidi ne mikenji inayi idi ituyisha mua kudifila kuetu kudi Nzambi, tshitupa tshibidi tshidi ne mikenji isambombo idi ituleja tshitudi mua kuenzela muntu netu.

Yeye wakashala ne Yehowa minya makumi anai ne mafuku makumi anai; wakajila bia kudia ne mai a kunua. Wakafunda mei a dihungila, mikenji dikumi, ha mabue. Ekesode 34:28.
Yeye wakanumanyisha bua tshihungidi tshiandi tshiakanuambileye bua nuenu nuenze, mikenji ei dikumi mene mene; yeye wakayifunda ha mabue abidi. Dutelenome 4:13.
Nunku nakenzela mushete wa mitshi ya acacia, nakasonga mabue abidi bu mabue a diambedi, nakabanda ku mukuna ne mabue abidi mu tshianza tshianyi. Dutelenome 10:3-4.
Yesu wakamuambila ne, Sua Mukelenge Nzambi webe ne mutshima webe wonso ne muoyo webe wonso ne lungenyi luebe luonso. Ke mukenshi munene, udi wa kumudilu. Muibidi udi mufuanangane n’au ne, sua mukuenu bu mudi mudisue. Matayo 22:37-39.

94. Nzambi udi ulomba tshinyi mu mukenji wa kumudila?

Bua tuetu katujimiji lupandu ne disanka dia mu nyuma, udi ulomba bua kuepela ne kunyema ditendelela dionso dia mpingu, buloji, kutendelela bintu ne meji a ha buloba, kutendelela kua bansantu nansha bifukibua bikuabo; kadi bikengela kumanya bulelela Nzambi umue mulelela, kutekemena ne ditekemena dionso amu kudiye, ne kuindila mu didihuekesha ne lutulu bua bintu bimpe bionso bifumina anu kudiye, bua kumunanga, kumupesha buneme ne ku mutshina ne muoyo wonso, ne kubenga kutendelela bifukibua bionso ne kuenza kantu nansha kakese kadiye kayi musue.

Kanuena bamanye ne bantu babi kabena bahiana bukelenge bua Nzambi, anyi? Kanudingibu; bena tshiendenda, anyi bena mpingu, anyi bena masandi, anyi badileshi bu bakashi, anyi balume badi benzelangana malu a bundu, anyi bibi, anyi bena lukuka lua bintu, anyi bakuatshiki ba maluvu, anyi bahendanganyi, anyi banyengi ba bintu, kabena bahiana bukelenge bua Nzambi. 1 Kolinto 6:9-10.
Lekelai kuikala batendeledi ba mpingu, bu muakadi bakuabo babo; bu muakafundabo ne, Bantu bakashikama bua kudia ne bua kunua, bakabika bua kunaya… Nunku, bananga banyi, nyemai kutendelela kua mpingu. 1 Kolinto 10:7,14.
Muntu kikadi munkatshi muenu udi utambisha muan’andi mulume anyi muan’andi mukashi mu kahia, nasnsha mutempi wa mbuku, nansha muena dijimbu nansha muena bilengulengu, nansha muena muhongo, buloshi, nansha musesuishi wa bantu ne milou yandi, nansha mutendeledi wa bakishi, nansha muena muhongo, nansha muena lubuku lua muzangu. Muntu yonso utu wenza malu au udi bu tshintu tshibi ku mesu kua Yehowa; bualu bua malu au mabi Yehowa, Nzambi wenu, udi wihata bantu ku mesu kuenu. Dutelenome 18:10-12.
Yesu wakamuambila ne, Satana, umuka; bualu bua bakafundu diyi ne kukuila Mukelenge Nzambi webe, umuenzele yeye nkayandi mudimu. Matayo 4:10.
Meme Yone nyeye wakunvua ne watangila malu aa. Ne hanakunvua ne hanakatangila, nakahona bua kukukuila ku makasa a muanjelo wakandesha malu aa. Yeye wakangambila ne, Tangila bua wewe kuenji nunku; meme ndi muhika n’ebe ne wa bana benu baprofete ne wa badi balama mei a mu mukanda eu; ukukuile Nzambi. Buakabuluibua 22:8-9.
Yehowa udi wamba ne, Mulau udi ukuata muntu udi weyemena bantu, udi uvuisha bantu bu diboko diandi dia bukole, ne udi umusha mutshima wandi kudi Yehowa. Yelemiya 17:5.
Bua nenu nutshine Yehowa, Nzambi wenu, bua kutumikila mei andi onso ne mikenji yandi, binakanuambila, ne wewe ne muan’ebe mulume, matuku onso a muoyo wenu; bua wewe uvudishe matuku ebe…Sua Yehowa, Nzambi webe, ne mutshima webe wonso, ne muoyo webe wonso, ne bukole buebe buonso. Dutelenome 6:2,5.
Muntu udi ne tatu wandi anyi baba wandi dinanga ditamba didiye n’adi kundi meme kena ukumbana bua kuikaleye muyidi wanyi; muntu udi ne muan’andi mulume anyi muan’andi mukashi dinanga ditambe didiye n’adi kundi meme kena ukumbana bua kuikaleye muyidi wanyi. Muntu udi kai wangata musthi wandi mutshiamakane, udi kai undonda meme, kena ukumbana bua kuikaleye muyidi wanyi. Muntu udi uheta muoyo wandi eaujimishe; muntu udi ujimisha muoyo wandi bua bualu buanyi neauhete. Matayo 10:37-39.
Kadi Petelo ne bapostolo bakandamuna ne, Butudi n’abu mbua kutumikila mei a Nzambi ku mpala kua mei a basatu. Bienzedi 5:29.
Tangila kabidi : Misambu 111:10; Matayo 10:28; Dutelenome 10:20-21; Lewitiki 19:31; Buakabuluibua 19:10; Yone 17:3; 1 Petelo 5:5-6; Ebelu 10:36; Kolosai 1:11; 1 Kolinto 10:10; Filipoi 2:14; Yakobo 1:17; Misambu 104:27-30; Yeshaya 45:7; Matayo 22:37; Nsumuinu 1:7;9:10; Matayo 5:29-30.

95. Ditendelela dia mpingu ntshinyi?

Etshi tshidi kufuikakaja anyi kuikala ne tshintu tshikuabo tshiudi utekemena pa mutu anyi ku luseke lua Nzambi umuepele mulelela udibo batubuluila mu Diyi diende.

Nudi bamanye bienu bulelela ne, kakuena muena masandi anyi muena mutshima mubi anyi muena lukuka lua biuma udi mutendeledi mpingu, udi ne buhianyi mu bukelenge bua Kilisto ne bua Nzambi. Efeso 5:5.
Bualu bua Nzambi yonso y a bantu ba bende idi mpingu; kadi Yehowa wakafuka bia mu diulu. 1 Kulondolola 16:26.
Kadi ku tshikondo atshi, bualu kanuakamanya Nzambi, nuakadi mu buhika bua bintu bidi kabiyi nzambi mu tshikadilu tshiabi; Galatia 4:8.
Muntu yonso udi uvila Muana, yeye kena ne Tatu; kadi muntu udi ujukula Muana udi ne tatu kabidi. 1 Yone 2:23.
Tangila kabidi : Filipoi 3:19; Efeso 2:12; Yone 5:23; 2 Yone 9.

LUMINGU LUA 35

96. Tshidi Nzambi ulomba mu mukenji muibidi ntshinyi?

Udi ulomba bua tuetu katumufuanyikishi mu mushindu onso ne tshintu tshikuabo ne bua tumutendelela anu mushindu udiye musue mu Diyi diende.

Nudimuke bienu bimpe; bualu bua kanuakatangila tshifuanyikishi tshia muntu dituku diakasomba n’enu yehowa mu holeba munkatshi mua kahia; Kanuonyi mitshima yenu, kanudisongedi luhingu ne tshifuanyikishi tshia muntu nansha mulume nansha mukashi, nansha tshia nyama yonso ya ha buloba, anyi tshia nyunyu yonso idi yenda mu diulu, anyi tshia tshintu tshidi tshidikoka hanshi ha buloba, anyi tshia munyinyi wa mu mai adi muinshi mua buloba; bua hanuabandisha mesu enu mulu, ne hanuatangila diba ne ngondo ne mitoto ne bintu bionso bia mu diulu, kanubitendeledi, kanubienzedi mudimu; ebu mbualu buakaha Yehowa, Nzambi wenu, Bantu bonso bakuabo badi muinshi mua diulu. Dutelenome 4:15-19.
Hakadiambabo ne, Tudi bena lungenyi, bakalua bahote. Bakandamuna butumbi bua Nzambi udi kai unyanguka ku tshifuanyikishi tshia mubidi wa muntu udi unyanguka, ne tshia nyunyu, ne tshia nyama ya mikonu inai, ne tshia bintu bidi bidikoka hanshi. Lomo 1:22-23.
Bua tuetu tudi bana ba Nzambi nunku, kambimpe bia tuetu kuelangana meshi ne, Nzambi udi bu ngolo, anyi argent, anyi dibue, tshidi tshisonga ne lungenyi ne meshi bia Bantu. Bienzedi 17:29.
Tangila kabidi : Yeshaya 40:18-25; 1 Samuele 15:23; Dutelenome 12:30-32; Matayo 15:9.

97. Katuenji tshinfuanyi nansha tshimue anyi?

Katuena mua kufuanyikisha Nzambi mu mushindu onso. Nansha bituafuanyisha bifukibua, Nzambi udi utukandika bua kuenza nabi mudimu bu bintu bia kumutumbisha nabi anyi kubinemekela mu ntedelelu.

Kuinaminyi nzambi yabo, kuyitendeledi, kuenji mudibo benza; kadi ubiele hanshi, ushihe bibumba biabo. Ekesode 23:24.
Ushimbule bioshelu biabo, utshibule bibumba biabo, ukose mpingu yabo ya Bashela. Ekesode 34:13.
Nenuihate bena buloba ebu bonso ku mpala kuenu, nushihe mpingu yabo ya mabue, ne mpingu yakatulabo ne tshiama, ne miaba yabo ya kutendelela. Nomba 33:52.
Kanujadiki dibue dia kutendelela didi Yehowa, Nzambi wenu, ukina. Dutelenome 16:22.
Wakenza malu mimpe ku mesu kua Yehowa bu muakenza Davidi, nkambua wandi. Wakumusha bitendelelu biakadi ku mutu kua mikuna, wakashimbula makunshi akatendelelabo, wakatahila Bashela hanshi, wakabutula nyoka wa tshiamu tshia mitaku wakenza Mose... 2 Bakelenge 18:3-4.
Tangila kabidi : Dutelenome 7:5; 12:3.

98. Kadi binfuanyi kabienaku mua kuitabujibua mu ekelesia bu mikanda bua kulongesha bapangi anyi?

Nasha, bualu katuena mua kuikala ne meji kuhita Nzambi udi kayi musue bua kuyisha tshisamba tshiandi ne mpingu ya tumama kadi musue bua kutuyisha anu mu kuamba kua Diyi diende ne bukole bonso.

Kadi bantu kabena ne meji, badi anu ne buhote; diyisha dia mpingu didi hatuhu; idi anu tshituha tshia mutshi. Yelemiya 10:8.
Luhingu luakusongabo ludi ne dikuatshisha kai kudi mulusongi? Anyi luhingu luakutulabo ludi ne dikuatshisha kai kudi mulutudi? Ludi anu muyishi wa mashimi! Muntu udi ufuta bintu bia tshianana bidi kabiyi mua kuakula udi ubieyemena bishi? Habakuka 2:18-19.
Ne tudi ne diyi diakamba baprofete ditamba kujadikibua; nunku nudi nuenza bimpe binuadimuka bienu, bu mudibu kudi muinda udi utema mu muaba wa midima, too ne hatshia butuku ne habanda mutoto wa nkesha mu mitshima yenu. 2 Petelo 1:19.
Diyi dionso dia mu Mukanda wa Nzambi didi difume munda mua Nzambi bu muhuya wandi, ne didi ne mudimu muimpe wa kuyisha Bantu, ne wa kubabela, ne wa kubadimusha, ne wa kubalongesha mu buakane bua Nzambi. 2 Timote 3:16.

LUMINGU LUA 36

99. Mukenji muisatu udi wamba tshinyi?

Kena anu utukandika bua katuhendi ne katuhendeshi dina dia Nzambi ne mitshipu yidi kayiyi milelela anyi ku didilayidila dia hatuhu. Kadi nansha ku dihuwa dietu nansha ku bitabataba, katudisangishi ne benji ba bubi ebu butamba nansha; mu tshikoso, tutela dina diandi mukana ne ditshina ne dikukuila bua tuamona mua kumujikula, bua kumulomba ne kumutumbisha bulelela mu meyi ne bienzedi bietu kabidi.

Kanuditshihi ne mashimi ne dina dianyi; kanutedi dina dianyi tshitelatela : meme ndi Yehowa. Lewitiki 19:12.
Nuikale ne diyi ne E, E, anyi Nasha, Nasha. Diyi ditentekesha ha mutu didi difuma kudi bualu bubi. Matayo 5:37.
Ku mpala kua malu onso, bana betu, kanuditshihi nasha kudi diulu, nasha kudi buloba, nasha ne mtshihu mukuabo; kadi E wenu ikale E ne nasha wenu ikale Nasha, bua nuenu kanudibueshi mu dihila. Yakobo 5:12.
Muntu yonso wangitabusha ku mesu kua Bantu, meme nemuitabushe kabidi ku mesu kua Tatu wanyi udi mu diulu. Matayo 10:32.
Bualu bua dina dia Nzambi didi dihendibua bualu buenu munkatshi mua bisamba bia bende, bu muakafundabo. Lomo 2:24.
Bonso badi bahika munshi mua mutshi wa tshikokedi babale banfumu babo ne mbakanyine buneme buonso; bua dina dia Nzambi ne diyisha dia bualu buandi kabihendibu. 1 Timote 6:1.
Ne malu onso anudi nuenza, ne mu mei ne mu bienzedi, enzai onso mu dina dia Mukelenge Yesu; nusakidile Nzambi Tatu bua bualu buandi. Kolosai 3:17.
Tangila kabidi : Lewitiki 24:10-16; Yeshaya 45:23; 1 Timote 2:8.

100. Kuhetula dina dia Nzambi ku mitshihu ne bihendu kudi bubi butambe bunene mu mushindu wa se Nzambi udi ufikila bantu munda badi kabayi benza muabo muonso bua kulekesha anyi kukandika bualu ebu anyi?

Eyowa, bidi nanku; bualu bua kakuena bubi butamba bunene, anyi tshintu tshikuabo tshidi tshijula tshiji tshia Nzambi bu kuhetula dina diandi to. Ke bualu kayi udi ulaya mene bua kubanyoka ne lufu.

Bienza muntu bualu bubi, yeye mumane kuditshiha ne muikale mumanyi wa bualu, mubumone ne mesu andi, mubumanye mu mutshima wandi kadi yeye muhidie kumanyisha Bantu, yeye neadituadile dihila dia bubi buandi. Lewitiki 5:1.
Wewe wambile Bena Isalele ne, Muntu yonso udi uhenda Nzambi wandi eadituadile bubi buandi : Muntu yonso udi utela dina dia Yehowa tshitelatela nebamushihe bulelela, Bantu bonso nebamukume ne mabue; bikaleye muenyi anyi muntu muledibue mu nsubu yenu, hateleye dina dia Yehowa tshitelatela, nebamushihe. Lewitiki 24:15-16.

LUMINGU LUA 37

101. Badiku mua kuditshiha bilengele mu dina dia Nzambi anyi?

Eyowa, bua kujadika bulelela, ku mesu kua ndumbulula muntu udi mua kuenza nunku bua butumbi bua Nzambi anyi bua luhandu lua mukuetu. Bualu bua kuditshipa kua mushindu eu kudi kufunda mu Diyi dia Nzambi, ne kuakenjibua bimpe kudi bansantu mu Dihungila Dikulukulu nansha mu Dihungila Dihiadihia.

Nutshine Yehowa, Nzambi wenu, numuenzele yeye nkayandi mudimu, nuditshihe kudi dina diandi. Dutelenome 6:13; 10:20.
Bua bantu badi baditshiha kudi udi mubahite bunene, ne mu matandu abo onso mutshihu wabo udi ujadika bualu tshiendelele. Ebelu 6:16.
Nzambi wa Abalahama, Nzambi wa Naho ne Nzambi wa tatu wabo ikale mulumbuluishi hankatshi hetu. Yakoba wakaditshiha ku ditshina dia tatu wandi Isaka. Genese 31:53.
Davidi wakaditshiha kudi Shaula. Shaula wakahingana kuandi, kadi Davidi ne bantu bandi bakaya ku musoko wa lumbu. 1 Samuele 24:22-23.
Bualu bua Nzambi, undi nkuatshila mudimu mu nyuma wanyi mu lumu luimpe lua Muana wandi, udi mumanyi wanyi bu mundi tshiyi ndekela kunutela misangu yonso mu mitendelelu yanyi. Lomo 1:9.
Ndi mbikila Nzambi bu mumanyi wa bualu ne mutshima wanyi ne, Nakahidia mua kulua ku Kolinto bua kunusungila ku ditandangana dietu. 2 Kolinto 1:23.
Tangila kabidi : 1 Bakelenge 1:28-30; Yeshaya 48:1; Genese 21:24; Yoshua 9:15,19; 2 Samuele 3:35.

102. Tudi mua kuditshipa kudi bansantu anyi kudi bifukibua bikuabo anyi?

Nasha, bualu bua mutshihu mulelela udi dibikila dia Nzambi ditudi tumulomba nadi, bualu bua Yeye ngudi mumanye mioyo ya bantu, bua kuleja buntemu bua malu malelela ne bua kutunyoka bituikala katuyi tuditshipa mu bulelela; ne lumu elu kabena mua kuluha tshifukibua tshikuabo tshia ha buloba.

Kadi meme ndi nuambila ne, kanuditshihi; ne kudi diulu, bualu bua diulu didi nkuasa wa butumbi wa Nzambi; ne kudi buloba, bualu bua buloba budi tshitekelu tshia makasa andi; ne kudi Yelushalema, bualu bua Yelushalema udi musoko wa Mukelenge Munene. Wewe kuditshihi kudi mutu webe, bualu bua wewe kuena mumanye mua kuvuisha lusuki lumue anyi lutoke anyi lufike. Matayo 5:34-36.
Ku mpala kua malu onso, bana betu, kanuditshihi nasha kudi diulu, nasha kudi buloba, nasha ne mutshihu mukuabo; kadi E wenu ikale E ne Nasha wenu ikale Nasha, bua nuenu kanudibueshi mu dihila. Yakobo 5:12.
Tangila kabidi : 2 Kolinto 1:23.

LUMINGU LUA 38

103. Mukenji muinayi udi wamba tshinyi?

Nzambi musue:

Tshia kumpala, bua mudimu wa Diyi dia Nzambi ne dilongesha dia buena Kilisto bikalaku ne tubuela ne disumunyina mu bitendelelu bia tshijila, nangananga dituku dia kuikisha, bua kunvua Diyi dia Nzambi ne kuangata nsankalameto, bua kulomba Mukelenge patoke ne kudifila mu buena Kilisto bua kuambuluisha bahele.

Ne hashishe, bua matuku onso a moyo wanyi, ngikishe ku midimu yonso mibi, bua kushila Nzambi muaba bua enze mudimu mu mutshima wanyi ku bukole bua Nyuma wandi, bua nanku ndi mbanga mu muoyo eu nsabatu wa tshiendelele.

Too ne hanalua,ulamate ku dibala dia Mukanda wa Nzambi, ku disengelela, ne ku diyisha. Kulekedi kulama tshihedi tshidi munda muebe, tshiakakuhebua ku mei a baprofete ne hakatentekesha bakulu bianza ha mutu hebe. Unanukile kuikala mu malu aa, udifile ne mutshima webe wonso kudiu, bua kudiunda kuebe kumueneke kudi bonso. Wikale mudimuke ku malu ebe ne ku diyisha diebe. Unanukile kushala mu malu aa; bua hawenza nunku, neudisungile wewe ne bobo kabidi badi bunvue mei ebe. 1 Timote 4:13-16.
Bituikala tuakakuna bintu bia Nyuma munkatshi muenu, budi bualu bunene bituahola bintu bienu bia ha buloba, anyi? 1 Kolinto 9:11.
Malu awakunvua kundi munkatshi mua bamanyi ba bungi, malu aa wafile kudi bantu badi mua kueyemenyibua, balua kukumbana mua kuyisha bakuabo kabidi. 2 Timote 2:2.
Ku buana buebe wewe wakamanya Mukanda wa Nzambi, udi mumanye mua kukuvuisha muena meshi too ne ku luhandu luakulua bua ditabusha dia Kilisto Yesu. 2 Timote 3:15.
Bobo bakananukila kuikala mudilongesha dia bapostolo ne mu buobumue, ne mu kutshibula kua bidia ne mu kutendelela kua Nzambi. Bienzedi 2:42.
Tangila kabidi : 1 Timote 2:1-3; 1 Timote 2:8-10; 1 Kolinto 14:16; 1 Kolinto 16:2; Yeshaya 66:23; Tito 1:5; 1 Timote 3:14-16; 5:17; Misambu 40:10-11; 68:27; Bienzedi 2:46.

LUMINGU LUA 39

104. Nzambi mmusue tshinyi mu mukenshi muitanu?

Bua ndeja tatu wanyi ne mamu wanyi pamue ne bakokeshi bonso badi ku mutu kuanyi, lumu, dinanga, ne lulamatu, bua ndifile ne ditumikila dionso ku mayisha abo ku didilongolola, ne dilengulula bilema biabo, bualu bua Nzambi udi musue kutulombola ku mudimu wa bianza biabo.

Bana, tumikilai baledi benu mu Mukelenge; bua bualu ebu budi buakane. Unemeke tatu webe ne mamu webe (eu udi mukenshi wa kumudilu udi ne mulayi), bua wewe wikale ne dikasa dimpe ne wikale ne muoyo musangu mule ha buloba. Ne nuenu batatu, kanufuishi bana bena balela tshishi; nubadiundishe bimpe ne dibela ne didimusha bia Mukelenge. Efeso 6:1-4.
Nuenu bakashi, nukokele babayenu, ke budi buakane mu Mukelenge. Nuenu balume, suai bakshi benu, ne lekelai kuikale ne mitshima ya luonji kudibo. Nuenu bana, nutumikile baledi benu mu malu onso, bua bualu ebu budi buanyishibua mu Mukelenge. Nuenu batatu, kanufikishi munda mua bana benu, bua mitshima yabo kaibungami. Nuenu bahika, mu malu onso nutumikile badi banfumu benu ba mu malu a ha buloba; kanuenji mudimu bu bahika ba mesu, bu basankishi ba bantu; kadi nuwenze ne mitshima mitshima mitoke nutshina Mukelenge. Malu onso anudi nuenza, nuenze ne mitshima yenu bu munudi nuenzela Mukelenge; kembu munudi nuenzela bantu; bualu bua nudi bamanye ne, Netuangate difutu dia buhianyi kudi Mukelenge. Nudi nukuatshila Mukelenge Kilisto mudimu. Kolosai 3:14-24.
Muan’anyi, unvue diyisha dia tatu webe, kuhidi diyisha dia mamu webe. Nsumuinu 1:8.
Bana banyi balume, unvuai diyisha dia tatu, nuikale ne mbabi bua kumanya dijingulula dia mianda. Nsumuinu 4:1.
Muana mulume wa meji udi usankisha tatu’andi,kadi muntu muhote udi uhetula mamu’andi. Nsumuinu 15:20.
Biela muntu tatu’andi anyi mamu’andi mulau, nebajime muinda wandi mu midima mikole. Nsumuinu 20:20.
Muntu udi uhenda tatu’andi anyi mamu’andi, nebamushihe bulelela. Ekesode 21:17.
Muntu yonso aditeke ku nyima kua bakokeshi badi ku mutu kuandi. Bua kakuena bukokeshi budi kabui bulua kudi Nzambi; ne makokeshi adiku akajadikibua kudi Nzambi. Lomo 13:1.
Tangila kabidi : Lomo 13:2-7; 1 Petelo 2:18.

LUMINGU LUA 40

105. Nzambi mmusue tshinyi mu mukenshi muisambombo?

Mmusue bua meme tshipendi, tshikinyi, tshitungidi anyi tshishipayi mukuetu ku meji anyi, ku tshiakuidi tshianyi, mu nsombelu wanyi anyi kabidi ku bienzedi bianyi, kadi bua ngumbusha lungenyi luonso lua kudisombuela. Tshiena nansha mua kudienzela bibi anyi kudifila mu njiwu. Ke bualu kayi bandumbulula mbambula muela wa ntapa lubidi bua kunyoka dishipangana.

Nuenu nuakunvua diyi diakambilabo bantu ba kale ne, kushihi muntu mukuabo; washiha muntu mukuabo nebamubande ku tshilumbuluidi; muntu yonso wambila muan’abo ne Laka, nebamubande kudi balumbuluidi banene; muntu yonso wambila munga muntu ne wewe udi muhote, udi muakukengeshibua mu ngena wa kahia. Matayo 5:21-22.
Yesu wakamuambila ne, Hingasha muele webe mu muaba wau; bualu bua bonso badi bangata muele nebashihibue ku muele. Matayo 26:52.
Muntu yonso udi umatshisha mashi a munga muntu hanshi, nebamatshishe mashi andi hanshi bualu bua Nzambi wakafuka bantu mu tshifuanyikishi tshiandi. Genese 9:6.
Nuikale ne tshishi kadi kanuenji bualu bubi; diba kadibueledi tshishi tshienu. Kashidi diabolo muamba mu mitshima yenu. Efeso 4:26.
Kanudisombuedi, bana betu banangibue, kadi nushile tshishi tshia Nzambi muaba; bualu bua bakafunda ne, Busombuedi mbuanyi, meme nenfute; mudi muamba Mukelenge. Lomo 12:19.
Tatu wanyi wa mu diulu neanuenzele muomumue kabidi, binuikala kanui nulekelela mukuenu yonso mibi yandi mu mitshima yenu Matayo 18:35.
... Kadi biwenza bibi, utshine; bua yeye kena utuala muele wa nvita hatuhu. Udi biandi muena mudimu wa Nzambi, udi musombuedi wandi bua kuvuisha tshishi kudi udi wenza bibi. Lomo 13:4.
Tangila kabidi : Matayo 5:25; Lomo 13:14; Ekesode 21:14.

106. Mukenshi eu udi ukandika anu kushipa kua muntu nkayaku anyi?

Hadi Nzambi ukandika kushiha muntu, udi utuyisha bua se udi lukuna ne muji onso wa bubi bu mudi lukinu, tshiji ne meji a kudinsombuela, ne udi utangila malu onso aa bu kushiha muntu mu musokoko.

Bu muakahidiabo kuikala ne Nzambi mu meshi abo, nunku Nzambi wakabafila ku meshi a hatuhu akahidieye, bua kuenzabo malu adi kai makanangane ne lungenyi. Bakadi bule tente ne malu onso adi kai makane, ne malu mabi ne kusaminangana kua mioyo, ne lukinu; bakadi bule tente ne mukau, kushihangana, kutandangana, lubombo, lukuna; bena minunganu, bena bunsonge, bena lukuna ne Nzambi, bena dikamakama, badisu, bafunyifunyi, babangi ba malu mahia-mahia, bahidi ba mei a baledi babo, bantu bakadi kabai ne meshi, bakadi kabai balama mei akahungabo, bakadi kabai ne dinanga bu dia bantu, bakadi kabai ne mitshima ya luse. Bantu aba, hakamanyabo mukenshi wa Nzambi ne, Bantu badi benza malu aa badi bakanangane ne lufu, bobo bine batshidi benza, ne badi bikalangana kabidi ne diyi dimue ne bantu badi benza. Lomo 1:28-32.
Yeye udi wamba ne, Ndi mu munya, hatshidiyi ne muan’abo lukuna, yeye utshidi mu midima to ne katataka. Yeye udi musue muan’abo udi muikale mu munya, ne tshilenduishi katshiena munda muandi. Kadi muntu udi ne muan’abo lukuna, yeye utshidi mu midima, udi wenda mu midima, kena mumanye kudiye uya, bualu bua midima yakufofomesha mesu andi. 1 Yone 2:9-11.
Muntu yonso udi ne muan’abo lukuna udi mushihianganyi; ne nudi bamanye ne, kakuena mushihianganyi udi ne muoyo wa tshiendelele muikale munda muandi. 1 Yone 3:15.
Tangila kabidi : Yakobo 1:20; Galatia 5:19-21.

107. Anu kushihangana nkayaku ke kudi kukandikibua anyi?

Nasha, bu mudi Nzambi ukandika lukuka, lukinu ne tshiji udi musue kutuleja bua se tusue mukuetu bu mutudi badisue ne utuleja kabidi ne mmusue lutulu, ditalala ne bupole, ku luse ne kusua mukuetu, bua tukome nyima ku bubi bonso butudi mua kuenzela mukuetu ne tuenzele baluishi betu malu mimpe.

Nuenzele bantu malu onso anudi basue banuenzele, bualu bua mikenshi y a Mose ne mei a baprofete bidi nunku. Matayo 7:12.
Muibidi udi mufuanangane n’au ne, sua mukuenu bu mudi mudisue. Matayo 22:29.
Mu kudihuekesha kuonso, mu kalolo, mu lutulu ne mu kuikalangana ne luse; nunanukile mua kulama buobumue buenu bua mu Nyuma Muimpe mu tshisuikidi tshia ditalala. Efeso 4:2.
Bana betu, bikala muntu mutulukile ku bualu bubi, nuenu badi ne Nyuma, numuhingishe kudi Nzambi ne mutshima wa kalolo; udimuke biebe, bua wewe kuteyibu. Nuambuishangane majitu enu, nunku nutumikile mikenshi y a Kilisto. Galatia 6:1-2.
Binuamanye mua kuenza nunku mu bienzedi bienu, nuikale ne bantu bonso ditalala. Lomo 12:18.
Biwatangila mpunda wa muntu udi n’ebe lukuna muhone muinshi mua bujitu buandi, kushiyi mpunda nunku, kadi umukuatshisha ne bujitu buandi. Ekesode 23:5.
Kadi même ndi nuambila ne, Suai badi n’enu lukuna, lombelai badi banukengesha Nzambi. Matayo 5:44.
Tangila kabidi : Matayo 5:5-9; Luka 6:36; Lomo 12:10,15,20-21.

LUMINGU LUA 41

108. Mukenshi wa muandamutekete udi unfundila tshinyi?

Bu mudi bukoya buonso buedibua mulau kudi Nzambi, butudi nabu mbua ku buhidia ne kanyinganyinga ne kuikala mu tshijila ne kudihuekesha, mu tshikadilu tshia tshijila mu dibaka nansha pa mbelo pa dibaka.

Bua bualu ebu budi disua dia Nzambi, tshijila tshienu mene, bua nuenu nudikande ku masandi; muntu ne muntu wa munkatshi muenu amanye mua kukubeye mubidi wandi mu tshijila ne mu kunemeka; kikadi n’au mu nkuka ya disamina dibi dia mutshima, bu mudi ba bisamba bia biende benza badi kabai bamanye Nzambi. 1 Tesalonike 4:3-5.
Dibaka dikale dinemekibua munkatshi mua bantu bonso, bulalu kabunyanguki; Nzambi nealumbuluishe bena masandi bajike ne bena masandi babake. Ebelu 13:4.
Tangila kabidi : Lewitiki 18:27-30; Yuda 22-23; 1 Kolinto 7:11,25-31.

109. Mu mukenshi eu, Nzambi udi ukandika amu masandi ne buenzavi bukuabo anyi?

Bu mudi mubidi wetu ne muoyo wetu bikala ntempelo wa Nyuma Muimpe, Nzambi udi musue bua tubilame ne tshijila. Bua bualu ebu, udi ukandika bukoya buonso mu bienzedi, mu kudileja, mu meyi, mu meji, mu majinga etu ne bionso bidi mua kufikisha muntu ku malu aa.

Tshiendenda tshia malunda mabi ne malu a bundu ne dikuma dia mutshima kabitedibu mene munkatshi muenu; ebu budi buimpe bua basanto benze. Kanuikadi ne mei mabi ne tshiakulakula ne mineku ya bundu bidi kabiyi biakane; kadi nusakidile Nzambi. Efeso 5:3-4.
Nyemai masandi. Bubi buonso budi muntu wenza kabuena bua mu mubidi, kadi udi wenda masandi udi wenzela mubidi wandi mene bibi. Anyi, kanuena bamanye ne mubidi wenu udi ntempelo wa Nyuma Muimpe udi munda muenu, unudi nuangata kudi Nzambi, anyi? Kanuena bena mioyo yenu. Bualu bua nuakasumbinua ku mushinga mukole; nunku nutumbishe Nzambi mu mubidi wenu. 1 Kolinto 6:18-20.
Kanukuatshiki maluvu, mudi dinyanguka dia muoyo munda muau, kadi nushibue tente ne Nyuma Muimpe. Efeso 5:18.
Kanudingibu; malunda mabi adi anyanga malu makane a bantu. 1 Kolinto 15:33.
Tangila kabidi : Matayo 5:27-32.

LUMINGU LUA 42

110. Tshidi Nzambi ukandika mu mukenshi wa muandamukulu ntshinyi?

Nzambi kena amu ukandika buibi ne muhau bidibo banyoka kudi bandubuluisha kadi udi ukandika kabidi mishindu yonso ne mayele bidi bituambuluisha bua kunyenga bintu bia bakuetu, nansha ku makanda anyi mu mayele( tshilejelu ku bipiminyi bia bujitu bibi, bipiminyi bia bule bia mashinyi, biakupana bimana kunyanguka, ne makuta a mashimi, anyi kujinga kupeta makasa a mashimi, nansha ku mushindu mukuabo udi Nzambi ukandika; Nzambi udi utukandika kabidi lukuka luonso ne dinyanga dionso dia mapa enda.

Kanuena bamanye ne bantu babi kabena bahiana bukelenge bua Nzambi, anyi? Kanudingubu; bena tshiendenda, anyi bena mpingu, anyi bena masandi, anyi badileshi bu bakashi, anyi balume badi benzelangana malu a bundu, anyi bibi, anyi bena lukuka lua bintu, anyi bakuatshiki ba maluvu, anyi bahendanganyi, anyi banyengi ba bintu, kabena bahiana bukelenge bua Nzambi. 1 Kolinto 6:9-10.
Nakanufundila mu mukanda wanyi ne, kanubuelekanyi ne bena masandi; tshiakamba diyi nasha kakesa bua bena masandi ba ha buloba ebu, anyi bena lukuka lua bintu, anyi banyengi ba bintu, anyi bena mpingu; nunku nuakadi kuikala ne bualu bua kumuka mu buloba ebu. 1 Kolinto 5:9-10.
Masalayi kabidi akamukonka ne, Ne tuetu, netuenze tshinyi? Yeye wakambila ne kanunyengi tshintu tshia muntu tshianana; nuitabushe difutu dienu ne disanka. Luka 3:14.
Ndi ngamba bua muntu kasambuki mikalu ne kenzedi muan’abo wa mu Kilisto bibi mu bualu ebu; bualu bua Mukelenge udi musombuedi mu malu aa onso, bu mutuakadianjila kunudimusha kabidi ne mutuakanumanyisha. 1 Tesalonike 4:6.
Tshiamu tshidibo bidikisha n’atshi bujitu tshia mashimi tshidi tshitondesha Yehowa, kadi bujitu budibo bidikisha biakane budi disanka diandi. Nsumuinu 11:1.
Mukelenge Yehowa udi wamba ne, Nuenu, bakokeshi ba bena Isalele, nuitabushe bua malu makole anuakenza ne ashike! Lekelai kuenza malu ne kunyenga bintu ku bukole; kosai bilumbu ne kulumbulula kuakane ne londai malu makane; lekelai kuihata bantu banyi mu nsubu yabo. Yehezekele 45:9.
Tangila kabidi : Nsumuinu 16:11; Dutelenome 25:13-16; Nsumuinu 15:5; Luka 6:35.

111. Tshidi Nzambi ukulomba ntshinyi mu mukenshi eu?

Mbua keba mu mishindu yonso, pandi mua kukumbana tshionso tshidi tshimpe bua muntu n’anyi, ne mmuenzele bionso bindi musue ne bangenzela meme, bua ngenza mudimu ne lulamatu bua meme kuambuluisha aba badi bapanga ne bikese bidibu nabio ne bualu.

Nuenzele bantu malu onso anudi basue banuenzele, bualu bua mikenshi y a Mose ne mei a baprofete bidi nunku. Matayo 7:12.
Muntu wakuiba, alekele kuiba; kadi akuate mudimu, enze budi buimpe ne bianza biandi, bua yeye ikale ne tshiakuheye udi utshikengele. Efeso 4:28.

LUMINGU LUA 43

112. Mukenshi wa tshitema udi undomba tshinyi?

Bua tshijadikidi muntu bualu budi kabuyi bulelela; tshinyangakaji meyi a muntu mukuabo; tshikadi muena tshijanu, musonguedianganyi, tshiambuluishi bua muntu apishibua ne akuatshibua kayi mulumbuluishibua; kadi mbua ndekele mashimi onso ne didinga bu midimu ya Diabolo nkayenda, bua kuepuka tshiji tshikole tshia Nzambi. Nasha ku tshilumbuluidi, anyi mu malu kampanda, nnanga amu bulelela, bua kubuamba ne ku bujikula kakuyi kantu kasakidila anyi kumbushila. Bua kujikija, ndi ne tshia kulama lumu ne kukuba lumu lua mukuetu ne bukole buanyi bonso.

Mumonyi udi ne mashimi kena uhanga kukengeshibua; udi uhatula mei a mashimi mukana muandi kena uhanduka. Nsumuinu 19:5.
Mumonyi udi ne mashimi neajimine, Kadi muntu udi unvua neambe diyi didi dishala kashidi. Nsumuinu 21:28.
Nyeye udi kayi wela mukoso ne ludimi luandi, udi kayi wenzela mulunda wandi bibi, udi kayi unvua mei a bunsonge adibo bamba bua muena mutumba n’andi. Misambu 15:3.
Kanulumbuludi malu adi munda mua bantu bakuabo, nunku bobo kabena balumbulula malu adi munda muenu; kanuhishi bantu bakuabo, nunku bobo kabena banuhisha; nulekele bantu, nunku nebanulekele kabidi. Luka 6:37.
Nuenu nudi bana ba diabolo, tatu wenu, nudi basue kuenza bu mudi nkuka ya tatu wenu. Ku tshibangidilu yeye wakadi mushihiangana, katu wimana mu bualu bulelela, bua yeye kena ne bualu bulelela munda muandi. Hambeye diyi dia mashimi, udi wamba malu andi mene, bua yeye udi muena mashimi, ne udi tatu wau. Yone 8:44.
Tangila kabidi : Nsumuinu 12:22; 1 Kolinto 13:6, Efeso 4:25; Lomo 1:29-30; Matayo 7:1; Nsumuinu 13:5;19:9; 1 Petelo 4:8.

LUMINGU LUA 44

113. Mukenshi wa dikumi udi utuambila tshinyi?

Mukenshi eu udi utuambila bua katuikadi, mu mioyo yetu, ne lubabu nansha lukesa anyi lungenyi lushilangana ne Mikenshi ya Nzambi, kadi bua tubenga mu bikondo bionso bubi ne tutamba kusanka bua kuenza buakane bonso.

Netuambe tshinyi? Mikenshi idi bualu bubi, anyi? Nasha kakese! Kadi, tshiakadi kumanya bubi tshiyi mubumanye ku mikenshi; bualu bua tshiakadi kumanya disamina muoyo bu kikenshi kayiyi mimane kuamba ne, kusaminyi bintu bia mukuenu muoyo. Lomo 7:7.

114. Kadi aba bakamana kukudimuna mitshima yabo kudi Nzambi badi mua kuenza mikenshi eyi yonso bu mudibi bikengela anyi?

Nasha; bualu bua nansha badi batambe tshijila, bumutshidibu ne muoyo pa buloba ebu, batshidi amu ku tshibangidilu tshikese tshia ditumikila. Kadi badi benza mikenji eyi ne ditshina, kabuyi bua mukenji umue kadi bikale bua mikenji yonso ya Nzambi.

Bituamba ne, katuena ne mibi, tudi tudidinga, ne bushuwa kabuena munda muetu. Bituatonda mibi yetu, yeye udi wa kueyemenyibua ne udi ne buakane bua kubuikidila mibi yetu, ne bua kutulengesha ku malu mabi onso. Bituamba ne, katuakuenza bibi, tudi tumuvuisha ne, Muena mashima, ne diyi diandi kadiena munda muetu. 1 Yone 1:8-10.
Tudi bamanye ne, Mikenshi idi ya nyuma, kadi meme ndi ne mutshima wa kulonda malu mabi a mubidi, ndi muhanyibue ku bubi. Lomo 7:14-15.
Ndi nsanka munda muanyi bua mikenshi ya Nzambi, Kadi ndi mona mukenshi mukuabo mu mubidi wanyi udi uluangana ne mukenshi wa mu buhika bua mukenshi wa bubi udi mubidi wanyi. Lomo 7:22-23.
Bua muntu yonso udi utumikila mikenshi ei mijima, bialendukeye mukenshi umue, wakulua mushihi wa yonso. Yakobo 2:10.
Tangila kabidi : Muambi 7:22-23.

115. Bua tshinyi Nzambi mmusue amu bua tulongesha mikenshi ei dikumi, pabi muntu nansha umue kayi ukumbana mua kulama mikenyi eyi mu muoyo wetu wa pa buloba ebu?

Bua ku mudilu, hatutshidi ne moyo tumanye bietu bu mudi bumuntu buetu bunyanguke ne bubi ne tutamba kukeba kabidi dilekedibua dia mibi ne buakane budi mu Kilisto.

Hashishe, tutambe kudifila kakuyi dihungila bua kulomba kudi Nzambi ngasa wa Nyuma Muimpe, bua kuikala bavuishibue bahia-bahia mu tshinfuanyi, too ne ku ndekelu kua muoyo eu, tuhete kulengeshibue kutudi tukeba.

Nakatonda bubi buanyi kudi, Tshiakasokoka dihambuka dianyi ku buakane. Nakamba ne, Nentonde matomboka anyi kudi Yehowa; ne wewe wakandekelela dihila dia bubi buanyi. Misambu 32:5.
Ka meme eu muena majia! Wansulula ku mubidi wa lufu elu, nganyi? Ndi nsakidila Nzambi bua Yesu Kilisto Mukelenge wetu! Nunku meme hanyi ku meshi anyi ndi nkuatshila mikenshi ya Nzambi mudimu, kadi ku mubidi wanyi ndi nkuatshila mukenshi wa bubi mudimu. Lomo 7:24-25.
Bituatonda mibi yetu, yeye udi wa kueyemenyibua ne udi ne buakane bua kubuikidila mibi yetu, ne bua kutulengesha ku malu mabi onso. 1 Yone 1:9.
Tangila kabidi : Filipoi 3:12-14; 1 Kolinto 9:24-27.

BUA DISAMBILA

LUMINGU LUA 45

116. Bua tshinyi tudi ne tshia bua kusambila?

Bualu disambila didi tshitupa tshinene tshia mu kusakidila kuetu tshidi Nzambi utulomba; ne bualu Nzambi udi musue kufila ngasa wende ne Nyuma Muimpe wende amu kudi aba badi bamulombabi mu masambila makole ne amunanunanu; ne a dimusakidila nau.

Misambu 50:14-15; Luka 11:9-13; Matayo 7:7-8; 13:12.

117. Tshitudi mua kuenza ntshinyi bua disambila kuitabibuadi kudi Nzambi ne yeye kufila bitudi tumulomba?

Tshia kumpala, tumulomba mu ndondo wa mutshima kudi Nzambi umue mulelela wakadibulula kutudi mu Diyi diende bua tumulomba bionso bidiye mutuambila bua kumulomba;

Tshibidi, bua tumanya, bulelela munda muetu, bupele buetu ne dikenga dietu bua tudibuekeshe kumpala kua butumbi buende;

Tshisatu, tushindamena pa ditekemena edi bua, kayi utekemena bubi buetu, yeye neatupesha bulelele bitudi tumulomba mu disambila dietu bua dinanga dia Mukelenge Yesu Kilisto, bu mua katulayaye mu Diyi diende.

Yone 4:23-24; Lomo 8:26; 1 Yone 5:14-15; 2 Kulondolola 20:12; Misambu 34:19; Yakobo 1:6-8; Yone 14:13-16; Danyele 9:17-18; Misambu 2:11; Yeshaya 66:2; Lomo 10:14; Matayo 7:8; Misambu 143:1.

118. Nzambi udi utuambila bua tumulomba tshinyi?

Bua tumulomba bionso bitudi nabi dijinga bua muoyo ne mubidi wetu ne bidi Mukelenge Yesu Kilisto musangisha mu disambila didiye nkayende mutulongesha.

Yakobo 1:17; Matayo 6:33.

119. Disambila edi didi diamba tshinyi?

Tatu wetu udi mu diulu
Banemeke dina diebe
Bukelenge buebe bulue
Benza pa buloba mudi musue bu mudibu benza mu diulu;
Utupe tshiakudia tshietu tshia buatshiabuatshia lelo;
Utulekele mabanza a malu mabi etu bu mutuakumana kulekelela
Kabidi badi netu mabanza a malu;
Kutufikishi kudi mateyi;
Kadi utusungile kudi bu mubi;
Bualu bua Bukelenge, ne Bukole ne butumbi bidi biebe tshiendelele.
Amen

Matayo 6:9-13; Luka 11:2-4.

LUMINGU LUA 46

120. Bua tshinyi Kilisto udi mutulongesha bua tuetu kubikila Nzambi bu Tatu wetu?

Mbua kutuvuluija, kuntuandijilu wa disambila dietu, kanemu ka bu tatu ne ditekemena kudi Nzambi bidi ne tshia kuikala nshindamenu wa disambila dietu, bualu Nzambi udi mulue Tatu wetu anu mu Kilisto. Kena musue kutupala bintu bitudi tumulomba ne ditabuja bitamba bidi ba tatu betu batuenzela mu bintu bia matuku onso.

Muntu kai wa munkatshi muenu, biamulomba muan’andi mutanda wa bidia, neamuhe dibue, anyi? Biamulombeye munyinyi wa mu mai, neamuhe nyoka, anyi? Nunku nuenu bantu babi, binuamanya mua kuha bana benu bintu bimpe, Tatu wenu udi mu diulu kena utamba kuha badi bamulomba bintu bimpe, anyi? Matayo 7:9-11.
Tatu kai wa munkatshi muenu, bia mulomba muan’andi mutanda, neamuhe nyoka, anyi? Muomumue, biamulombeye dikela, neamuhe kaminyiminyi, anyi? Nunku nuenu bantu babi, binuamanya mua kuha bana benu binyu bimpe, Tatu wenu wa mu diulu kena uha batu bamulomba Nyuma Muimpe, anyi? Luka 11:11-13.

121. Bua tshinyi badi basakidila se : udi mu diulu?

Mbua katuikadi ne lungenyi lutshimbakana pa bidi bitangila buneme bua butumbi bua Nzambi ne bua tuindila ku bukole buende buonso bionso bitudi nabi bualu bua mubidi ne muoyo.

Yehowa udi ukonka ne, Même ndi Nzambi udi anu ha buihi, ne tshiena Nzambi udi kule kabidi anyi? Yelemiya 23:23.
Nzambi wakafuka buloba ne bintu bionso bidihu, bualu bua yeye udi Mukelenge wa diulu ne buloba, katu wikala mu bitendelelu bidi bibaka ku bianza bia bantu. Bianza bia bantu kabiena bimukuatshila mudimu, bu hadiye ne tshintu bualu, bualu bua yeye mene utu waha bantu bonso muoyo ne muhuya ne bintu bionso. Yeye kabidi wakafuka bisamba bionso bia bantu, bafuma mu muntu umue, bua kuikalabo ha buloba buonso; wakatahulula bikondo biabo bidianjile kulongola diambedi, ne mikalu y a miaba yabo yashikamabo. Wakenza nunku bua bakebe Nzambi, benda babubuta bua kumumonabo, kadi yeye kena n’etu kule kudi muntu ne muntu. Bienzedi 17:24-27.
Bualu bua kakuena ditahuluka hankatshi ha Muena Yuda ne Muena Gelika, bualu bua umue udi Mukelenge wa bonso udi ne bubanshi bua luse kudi bonso badi bamutendekena. Lomo 10:12.

LUMINGU LUA 47

122. Dilomba dia kumpala didi tshinyi?

Banemeke dina diebe, mbuena kuamba se : enza bua tuetu tukumanya bu mudibi bikengele, tukunemeke, tu kusamuna ne tukutumbisha mu malu onso bua bukole buebe butambe bukenkemu, ne meji ebe, ne buimpe buebe, ne buakana buebe, ne ngasa webe ne bulelela buebe.

Enza bua tuetu tulongolola nsombelu wetu, meji etu diakula dietu ne bienzedi bietu mu mushindu wa se Dina diebe kadipendibu tshiendelele bua bualu buetu, kadi badinemeke ne baditumbisha.

Eu udi muoyo wa tshiendelele, bua bobo bakumanye wewe, Nzambi umuehele mulelela, ne yeye uwakatuma, Yesu Kilisto mene. Yone 17:3.
Diyi diebe didi muinda ku makasa anyi,
ne munya muteme mu nshila wanyi.
Yehowa, wewe udi muakane,
kulumbulula kuebe kudi kuakane kabidi. Misambu 119:105, 137.
Monai ndondo wa bubanshi bua meshi ne lungeshi bia Nzambi! Monai mutudi kayui mua kujingulula bilumbuluidi biandi, mutudi katui mua kulonda nshila yandi! Bua wakamanya meshi a Mukelenge nganyi? Anyi wakamuha meshi nganyi? Anyi muntu kayi wakadianjila kuha Mukelenge tshintu, ne ne bamuhingashiletshi kabidi? Bualu bua bintu bionso biakafuma kudiye, bidiku bua bualu buandi, bidi bikala anu kudiye. Butumbi buikale kudiye tshiendelele! Amen. Lomo 11:33-36.
Mukana muanyi mudi muwule tente ne butumbi buebe ne buneme buebe dinda too ne ku dilolo. Misambu 71:8.
Kututumbishi tuetu, Yehowa, kututumbishi tuetu, kadi utumbishe dina diebe, bualu bua luse luebe lujalame ne bua udi mua kueyemenyibua. Misambu 115:1.
Tangila kabidi : Matayo 16:17; Yakobo 1:5.

LUMINGU LUA 48

123. Dilomba dibidi didi bishi?

Bukelenge buebe bulue, mbuena kuamba se : utukokeshe tuetu ku Diyi diebe ne Nyuma webe mu mushindu wa se tuetu tukukokele meneme. Lama ne diundisha Ekelezia webe. Tonkola midimu yonso ya Diabolo, makole onso adi akubenga ne bipangu bionso bidibo bela bua kunyangakaja Diyi diebe dia Tshijila, nenku too ne tshikondo tshidi Bukelenge buebe bukumbana tshikondo tshidi wikale bionso mu bionso.

Matayo 6:33; Misambu 119:5; Misambu 122:6; Lomo 16:20; 1 Kolinto 15:28; Misambu 143:10; 51:20; 1 Yone 3:8; Lomo 8:22-23; Buakabuluibua 22:17-20.

LUMINGU LUA 49

124. Dilomba disatu didi munyi?

Benza pa buloba mudi musue bu mudibo bakuenzela mu diulu, mmuomumue ne : witabushe bua tuetu ne bantu bonso, tudikanda ku dienza dia disua dietu ne, katuyi ne minunganyi, tutumikila anu disua diebe didi ditamba buimpe, bua nanku muntu yonso enze mudimu wende ku tshihedi tshiende ne lulamatu bu mudibo benza kudi banjelo mu diulu.

Matayo 16:24; Tito 2:11-12; Luka 22:42; Misambu 103:20-22; 1 Kolinto 7:23-24.

LUMINGU LUA 50

125. Dilomba dinayi didi munyi?

Utuha tshituha tshia bidia bietu, bia buatshiabuatshia lelo, mbuena kuamba se : witabuja bua kutukebela tshintu tshionso tshitudi natshi bualu bua mubidi wetu, bua tumanya petu se kuwudi ke kudi bintu bionso bifumina. Nansha bua bulami buetu, nansha mudimu wetu, nansha mene bintu biudi utupesha kabiena mua kutusankisha pikalabi kabiyi ne disakidila diebe, ne nunku tudi tumusha disua dietu ku bifukibua bionso bia ha buloba ne tuditeka anu kudi wewe.

Misambu 104:27; Misambu 145:15-16; Matayo 6:25-26; Bienzedi 14:16-17; Dutelenome 8:3; Misambu 55:23; Misambu 104:27-30; Matayo 6:25-33; Bienzedi 17:27-28; Misambu 37:3-7,15-16; 62:11.

LUMINGU LUA 51

126. Dilomba ditanu didi bishi?

Utulekelela mabanza a malu mabi etu, bu mutuakumana kulekelela kabidi badi netu mabanza a malu mabi, mmomumue ne : ku mashi a Yesu Kilisto, witabushe bua kutubadidi mahanga etu tuetu bantu babi, ne bubi bonso butudi basuikibue. Bu mutudi petu bamanye buntemu bua ngasa webe, dihangadika dietu dikala anu bua kulekelela mukuetu malu andi ne mutshima umue.

Kulumbuluishi muena mudimu webe, bualu bua kakuena muntu udi muakane ku mesu kuebe hatshidiye ne muoyo. Misambu 143:2.
Tangila kabidi : 1 Yone 1:9; 1 Yone 2:1-2; Matayo 6:14-15; Misambu 51:3-7; 32:1-5.

LUMINGU LUA 52

127. Dilomba disambombo didi munyi?

Kutufikishi kudi mateyi, kadi utusungila kudi bubi, mmomumue ne : buetu tuetu nkayetu tudi batekete ne katuena ne mushindu wa mua kudikanda bualu bua baluishi betu ba ha buloba satana, ne mubidi wetu kabidi kabiena bilekela kututatshisha. Witabushe bua kutulama ne kutukolesha ku bukole bua Nyuma webe Muimpe, bua tukandamena baluishi aba ne dikima dionso kakuyi tuhona mu mvita y a nyuma too ne ku nshikidilu tumone mua kutshimuna.

Nuikala bahole, nutabale; muena lukuna wenu, diabolo mene, udi wendakana bu nyama wa ntambue udi ukungula, ukeba bantu ba kudieye. 1 Petelo 5:8.
Bua kanulu bienu bahungidi, kadi nulue bidikishi ba badi bahiana milayi bua ditabusha ne lutulu. Efeso 6:12.
Bu nuenu bikala ba ha buloba, ba ha buloba bakadi kusua bantu babo, kadi bualu kanuena ba ha buloba, nakunusungulula mu ba ha buloba, nanku ba ha buloba badi n’neu lukuna. Yone 15:19.
Ndi nsanka munda muanyi bua mikenshi ya Nzambi, kadi ndi mona mukenji mukuabo mu mubidi wanyi udi uluangana ne mukenshi wa mu meshi anyi, ne udi umbuesha mu buhika bua mukenshi wa bubi udi mu mubidi wanyi. Lomo 7:22-23.
Bualu bua dijinga dia malu a mubidi didi difuilangana ne dijinga dia malu a Nyuma, ne dijinga dia malu a Nyuma didi difuilangana ne dijinga dia malu a mubidi; bua malu aa adi mimanyinangane, bua nuenu kanuenji malu anudi basue kuenza. Galatia 5:17.
Nudimuke, nutendelele Nzambi; nunku kanuhonyi mu mateyi; mutshima udi musue nunku, kadi mubidi udi mutekete. Matayo 26:41.
Dimukai, nutabale bimpe, nutendelele Nzambi; bua kanuena bamanye dituku adi haluadi. Mako 13:33.
Tangila kabidi : Yone 15:5; Misambu 103:14-16; 1 Tesalonike 3:13; 5:23.

128. Udi ujikija disambila edi munyi?

Bualu bua Bukelenge, ne bukole ne butumbi bidi biebe tshiendelele, mmomumue ne : tudi tukulomba bionso ebi bualu bua udi Mfumu wetu ne udi wikala ne bintu bionso ku bukole buebe, udi mua kutuha ne kabidi udi musue kutuha bintu bionso, pa nanku ki ntuetu badi bangata butumbi kadi ndina diebe dia tshijila dia tshiendelele.

‘Wamuitabuja kena ufuishibua bundu’ Bualu bua kakuena ditahuluka hankatshi ha Muena Yuda ne Muena Gelika, bualu bua umue udi Mukelenge wa bonso, udi ne bubanshi bua luse kudi bonso badi bamutendekena. Lomo 10:11-12.
Mukelenge udi mumanye mua kuhandisha bantu bandi bimpe mu mateyi abo, ne mua kulama bantu babi mu dikenga too ne halua dituku dia kulumbulula. 2 Petelo 2:9.
Nengenze malu onso anualomba mu dina dianyi; bua Tatu atumbishibue bua Muana. Yone 14:13.
Kututumbishi tuetu, Yehowa, kututumbishi tuetu, kadi utumbishe dina diebe, bualu bua luse luebe lujalame ne bua udi mua kueyemenyibua. Misambu 115:1.

129. Muaku eu mukese : Amen

Amen, mbuena kuamba se : bidi nenku ne mbilelela. Ne kusambila kuanyi kudi kuitabushibue kudi Nzambi bu munvua nansha tshiyi mbitekemena mu muoyo wanyi to.

Bualu bua bu mudi bungi bua milayi y a Nzambi, munda muandi mudi anu E; nunku kabidi bua bualu buandi kudi Amen, bua Nzambi atumbishibue bua bualu buetu. 2 Kolinto 1:20.
Kadi bantu babi ne badingi ba bakuabo nebadiundadiunde mu malu mabi abo matuku onso, badingangana, badingibua. 2 Timote 2:13.